تخت جمشید

پیشگفتار

     سرزمین ایران از اعصار پیش از تاریخ چون پلی عظیم میان مشرق و مغرب قرار داشت و در آن شاهراه­های مهمی می گذشت و تمدن های دو سوی جهان را به هم مربوط می ساخت، ایرانیان فرهنگ ها و تمدن های ملل دیگر جهان را دریافت می کردند، از آن بهره مند شدند آنگاه این فرهنگ ها را با آنچه خود داشتند آمیختند و پس از تکامل به دیگران منتقل می کردند.

     ایران از 60 قرن پیش منبع افکار و فنونی بود که موجب ترقی و رشد بشر گردید و هنر خوشنویسی و نوشتن، کشاورزی، استخراج استعمال فلزات و معادن، علوم ریاضی و نجومی، آغاز تفکر دینی فلسفی، همه و همه در خاور نزدیک نشأت گرفته و می دانیم که ایران سرچشمه بسیاری از عوامل تمدن و فرهنگ خاور نزدیک است.

     ایران دارای 28 استان، 738 شهر و شهرک و 68125 روستاست بیش از 500 روستای تاریخی طبیعی دارد که بسیار شگفت انگیز است و چون شهر زیبای شیراز شهر شعر و نغمه سرایی، چون شهر زیبای شیراز چون تخت جمشید بنای پر شکوه و باستانی را دارا می باشد.

     برای آشنایی هر چه بیشتر ایران وطن خود به گوشه ای از ایران بنام شیراز و گوشه ای از شیراز بنام تخت جمشید خواهیم پرداخت.

منظری از شهر شیراز

     فرازی بر شیراز شهر عشاق عاشقان راز چون؛ (سعدی و حافظ قاری خوان و حافظ قرآن، شاه شاهان شاه چراغ امیر حاکم بر قلب شیراز، دروازه قرآن چراغ راه خوش منتظران دین الهی) و…

شیراز

     شهر شیراز مرکز شهرستان شیراز و مرکز استان فارس است که در طول جغرافیایی 30 درجه و 52 دقیقه و در عرض جغرافیایی 37 درجه و 29 دقیقه و در بلندی 1540 متری از سطح دریا و در مسیر راه اصلی مهمی که به شمال و جنوب ایران مرتبط است قرار گرفته است.

رودها

     رود قره داغ در نزدیکی شهر شیراز روان است که از کوه های سیاخ و قبله در باختر شهر سرچشمه گرفته و سرانجام به دریاچه مهارلو می پیوندد.

کوه ها

     شهر شیـراز در جلگه مستطیل شکل برافراشته شده که اضلاع آنــرا بلندی هایی بدین قرار: کوه های پشت مله و توسیا در 4 کیلومتری شمال، کوه آب مرغان در 3 کیلومتری خاور و کوه قره باغ در 5 کیلومتری جنوب و کوه های دراک، پهن و قبله به ترتیب در شمال و جنوب باختری در فاصله 5 کیلومتری شهر قرار گرفته است.

آب و هوا

     هوای شهر معتدل متمایل به گرم حدود 38 الی 3 درجه زیر صفر و بارندگی سالانه متوسط 400 میلیمتر است.

جمعیت

     در سرشماری 1357 شهر شیراز 1053025 نفر جمعیت داشت که 541307 نفر مرد و 511718 نفر زن و 226842 خانوار بودند.

نژاد و زبان

     بیشتر و آریایی و تا حدودی از نژادهای دیگر و زبان فارسی با گویش شیرازی اند.

فرآورده ها

     گندم، جو، تره بار، بنشن و برنج.

     آب کشاورزی را رودها، چشمه ها، کاریزها و چاه ها و آب آشامیدنی را آب چاه با لوله کشی و تصفیه فراهم گشته است.

صادرات
گندم، جو، بنشن، تره بار، چغندر و برنج.

تولیدات

صنایع دستی و صنایع کارخانه ای گوناگون.

رستنی ها

درختان بادام کوللی، بنه و بلوط و گیاهان داروئی و صنعتی.

جانواران

بز کوهی، قوچ و میش و کبک.

وجه تسمیه شیراز

     در لوحه های بدست آمده در قسمت جنوبی تخت جمشید نام چند شهر فارس مانند: «شیراز، نی ریز، خضر و فسا» نوشته شده است. لوحه های گلی با خطوط میخی در زمان هخامنشی ها نیز دیده شده است.

وضعیت طبیعی شیراز

     جلگه خرم و مصفای شیراز از مغرب به مشرق و چشمه ها و قنوات در مغربستان (حوالی کوه دراک) قرار دارد. در شرق جلگه دریاچه مهارلو (یا دریاچه نمک) واقع شده و دور تا دور جلگه به کوه های نسبتا مرتفع احاطه شده است:

الف- در غرب کوه دراک (کوه برفی) با کوه قلات.

ب- در جنوب کوه قبله که از نزدیکی کوه دراک شروع و به حوالی خضر پایان می یابد.

ج- در شرق کوهی که بر دریاچه مهارلو مشرف است.

د- در شمال کوهی کنار دریاچه مهارلو با 3 واسطه تنگ الله اکبر، سعدی ـ کوشک بیچه (منصور آباد) می باشد.

ه- کوه بمو پشت کوه شمال درست برابر تنگ الله اکبر قرار دارد چشمه و قنات مشهور آن «رکن آباد و آب زنگی» نمونه بارزی است.

مقدمه

     با گرفتن راهنمائیهایی مفید از مکتوبات لازمه و مفید از نوشته های آقای شاپور شهبازی نویسنده این کتاب به نام «تخت جمشید» در ابتدا امر سپاس گذاری کرده و اگر در تخلصهای خویش کوتاهی و قصوری هست از خوانندگان امر پوزش می طلبم.

     در سال 1356 این کتاب به نام «شرح مصور تخت جمشید» به فارسی چاپ شده و به زبانهای انگلیسی، آلمانی و فرانسوی ترجمه شده است. و برای نخستین بار این کتاب با راهنمائی موجز و عین دقیق همراه با تصاویر گویا از معماری هخامنشی و تخت جمشید و آثار هنری و نمادین لازمه دقیقا گردآوری شده و  در اختیار دوستان و علاقمندان هنر و تاریخچه ایران باستان قرار می گیرد.

     این کتاب چکیده ای است از پژوهش اینجانب از پیشرفتهای پژوهشی پژوهش گرایان ما قبل ما که اعمالهایی را روی کتیبه ها و الواح عیلالی دوره اسلامی انجام  داده اند و …..

     بیشتر نقشه ها دست نخورده می باشد و همه عکسها به همت موسسه صنایع فرهنگی ایران تدوین شده و نو و بکر بوده و مطمئن. و تعدادشـان در تصویر بیشتــر از تشریح و توضیح تئوری می باشد.

بدین سان خواننده گرامی بتواند با حوصله و تدبیر کتاب را بخواند و کلیات مطلب را دریافت کند.

پیشینه تاریخی

معماران پارسه

     آثار تخت جمشید باقیمانده کوشک شاهی پادشاهان دوره هخامنشی است. از اینرو مقدمه ای کوتاه در مورد شناخت تاریخی این دوره لازم دیده ام.

     در ناحیه جنوبی ایران و در شمال خلیج فارس ایالتی واقع شده است که از روزگاران قدیم پارس یا فارس نام داشته است و از آغاز دوره اسلامی نیز مرکز آن شیراز بوده است.

     3000 سال پیش گروهی از مردمان هند و اروپائی نیز (به غیر فارسی های ایرانی) که خود را آریائی نامیدند از جنوب روسیه امروزی به درون فلات ایران سرازیر شدند و در اینجا ساکن شدند. بیشتر آریائیها چوپان و گله دار بوده و کوچ نشین بودند و اهل ییلاق قشلاق بوده اند و قبیله ای زندگی می کرده اند.

     زرتشت در حدود 1100 ق.م. از میان ایرانیان شرقی برخاست و دین مزدیسنا را بر پا کرد که نوعی توحید بود یعنی خدای بزرگی به نام اهورامزدا.

     برخی دیگر نیز نیروهای طبیعی چون؛ آب و آتش، باد و خاک و خورشید و … را می پرستیدند و …..

     آریائیان که خود از قبیله های بزرگ و معروف پارسیان؛ مادها، سکاها، بلخیان، خوارزمیان، سغدیان، هراتیان و پارتیان بودند.

نامهایی که به «تخت جمشید» داده اند

     همانطور که می دانیم ایرانیان از روزگاران دیرین به کوچ نشینی علاقه مند بوده اند و ییلاق و قشلاق می کرده اند و این آئین در نزد مردم پارس محترم بوده.

     پادشاهان هخامنشی نیز این عادت را در تمام سال به اقتضای آب و هوا و فصل در یکی از پایتخت های خود سر می کردند. در فصل سرما در بابل و شوش و در فصل گرما در همدان و دامنه کوه الوند که دارای آب و هوایی لطیف و خنک بود بسر می بردند. این 3 شهر پایتخت آئینی هخامنشیان می بوده یکی پاسارگاد که در آنجا آئین و تشریفات تاج گذاری شاهان برگزار می شد و دیگری پارسه که برای پاره ای از تشریفات دیگر بود. این دو شهر «زادگاه و پرورشگاه» گهواره پارسیان به شمار می رفت. گور بزرگان و نام آوران نیز در آنجا می بود. مانند اوشلیم و واتیکان.

     البته تخت جمشید از این دو مهمتر بوده و اسکندر مقدونی نیز آنرا به عمد آتش زد تا گهواره دوست هخامنشی از میان برود.

…

شهر پارسه و مقام آن در تاریخ هخامنشی

     تخت جمشید در دل استان فارس، یعنی میهن هخامنشیان، بنا شده است. وقتی جاده آسفالته شیراز به اصفهان را در پیش گیریم، پس از پیمودن سی کیلومتر در جهت شمال شرقی به جلگه مرودشت (در اصل مَرغ­دشت به معنی دشت خرم) می رسیم که درازایش از غرب به شرق شصت کیلومتر است و پهنایش تا هفتاد کیلومتری شیراز می رسد. رود کوروش (کُر) از شمال غربی تا جنوب شرقی جلگه را می پیماید و سیرابش می کند.

از شمال غربی دشت، روز کوچکتری که در قدیم به آن «رود ماری» می گفتند و امروز آنرا «پلوار» (پر آب) می نامند، وارد می شود که پس از طی مسافتی در نزدیک پل خان به رود کر می پیوندد. رود بزرگ شده کر، مسیر جنوب شرقی را دنبال می کند و سرانجام به دریاچه بختگان می ریزد. در حاشیه شرقی مرودشت کوهی وجود دارد که امروز آنرا «کوه رحمت» می خوانند؛ این نام ظاهرا ترجمه «کوه مهر» یا کوه میثرا است.

خود این نام بسیار کهن، دلالت بر جنبه ایزی و تقدس آن در نزد ایرانیان باستان می کند. در الواح عیلامی تخت جمشید، تقدس کوه و حتی دادن فدیه بدان آمده اگر چه از خود این کوه مهر، نامی نرفته است. تخت جمشید بر روی صخره ای در دامنه یکی از کوه پایه های کوه مهر (کوه رحمت) و به فاصله 57 کیلومتری شمال شرقی شیراز، بنا شده است و 1770 متر از سطح دریا بلندتر است. این کوه پایه را در قدیم و تا حدود 200 سال پیش «کوه شاهی» می خوانده اند.

ساختن ارگ پارسه

     تخت جمشید بر روی صفه ای بنا شده است که کمی بیشتر از 125000 متر مربع وسعت دارد. خود بر فراز و متکی به صخره ای است که از سمت شرق پشت به کوه مهر (رحمت) دارد و از شمال، جنوب و مغرب، در درون جلگه مرودشت پیش رفته است. شکل آن یک چهار ضلعی که ابعاد آن تقریبا چنین است: 455 متر در جبهه غربی، 300 متر در طرف شمالی، 430 متر در سوی شرقی و 390 متر در سمت جنوبی.

استحکامات پارسه

     دو جبهه غربی و جنوبی صفه را دیوارهای صافی که چندین متر ارتفاع داشت محافظت می کرد و از هر گونه گزندی دور می داشت بنابراین در این سمت ها تنها دیواری ساده و کوتاه و جان پناهی با گزهای چند پله ای بر فراز دیوار شالوده تخت برآوردند.

اما از دو جهت دیگر یعنی شرق و شمال، یک رشته استحکامات خشتی درست کردند (اندازه هر یک 33/331 و پهنای 13 سانتیمتر بود) تا نگهبانان بناهای درون صفه باشد. علاوه بر آن از پشت کوهپایه ای که بر صفه مشرف بود به آسانی می توان با اسب یا پیاده با درآمد به سوی تخت سرازیر شد. زنجیره از برج و باروی خشتی بر ستیغ این کوهپایه از گوشه شمال شرق تا حد جنوب شرقی صف کشیده اند و تمام محوطه دامنه کوهپایه مشرف بر صفه را محصور ساختند.

     «دیودر سیسلی» درباره رسیدن اسکندر به تخت جمشید می گوید که ارگ شاهی 3 دیوار داشت، هر سه کنگردار: نخستین دیوار به بلندی 7 متر و دومین به بلندی 14 متر و دیوار سوم که در چهار سوی کشیده می شد 27 مترارتفاع داشت. و احتمالا در سمت شرق دیواری به بلندی 15 متر صفه را محافظت کرده و کف خود صفه از سطح جلگه 12 متر بلندتر است. پس به نظـــــر می رسد که حدود 27 متر بوده است.

شرح جامع و آثار بناها

پلکان ورودی

     این پلکانها به صورت قرینه شناخته شده با ارتفاع 10 سانتیمتر تا بتواند افراد سال خورده نیز براحتی حین حرف زدن از آن بالا رفته (منظور از سال خوردگـــــان بزرگـــان پارسی و ایرانی می باشند.) بسیاری از پله ها بر اثر عبور و مرور مردمان و گزند آب و هوا سائیده شده یا شکستگی پیدا کرده است و این آسیب ها را متخصصان ایتالیایی و ایرانی دهه 50 شمسی زیر نظر نویسنده مزبور تعمیر کرده اند.

…

حیاط آپادانا

     در شمال و شرق کاخ بار داریوش بزرگ که «آپادانا» نامیده می شود حیاط بزرگی است به شکل مستطیل عمود بر هم (مثل حرف L لاتین) که ساقه طولش در قسمت شرق و ساقه عرضش در قسمت شمال است.

در شرق حیاط آپادانا از شمال به جنوب قسمتهای زیر را می بینیم:

الف- اتاق «زادخانه»

ب- اتاق نگهبانی

ج- اتاق نسبتاً بلندی که آنرا «گردونه خانه» (محل نگهداری ارابه شاهی) است.

د- اتاق سربازی

ه- برج دو اتاقه شکل غربی کاخ صدستون

و- دالان بلند غرب کاخ صد ستون که اکنون موزه تخت جمشید است.

کاخ اختصاصی داریوش (معروف به نَچَر)

     از نخستین کاخ هایی که بر روی صفه تخت جمشید بر آوردند بنایی بود در جنوب غربی آپادانا رو به جنوب یعنی سمت آفتاب. این بنا در یکی از کتیبه های منقور «تچر» یا «هریش» یا «کاخ داریوش» یا «تجر» یا «طرز» خوانده شده است و آنرا «خانه زمستانی» معنی کرده اند آن سرای داریوش بوده است.

حرمسرا یا اندرون

     طرح کاخ به شکل حرف L لاتین و یا یکزاویه قائمه متشکل از 2 ساقه مستطیلی است یک شاخه یعنی در جنوب کاخ خشیارشا واقع شده و به قیمت غربی حرمسرا معروف است. شاخه دیگر آن در غرب خزانه و شرق «کاخ ه» جای دارد.

     علت اینکه بنا را «حرمسرا» نامیده اند این است که به گرداگرد آن دیواری کلفت احاطه کرده و ورود غریبه بدان روا نبوده است.

     امروزه این قسمت بعنوان (بخشی از این قسمت) کتابخانه و محل اداری و موزه تخت جمشید می باشد.

     در گوشه جنوب غربی قسمت شرقی «حرمسرا» کتیبه ای به خط و زبان فارسی باستان و بابلی از خشیارشا یافت شده است که حاوی اطلاعات جالبی می باشد بخشی از ترجمه آنرا می خوانیم:

     «خدای بزرگ اهورا مزدا است که این جهان را آفرید، که آسمان را آفرید، که مردی را آفرید، که خوشبختی مردمان را آفرید، که خشیارشا را شاه کرد، یکی را شاه بسیاری یکی را فرمانروای بسیاری ….»

     از این متن بر می آید که «حرمسرا» ساخته خشیارشا می بوده و او هر چه را که پدرش ساخته بود به دقت نگهداری می کرد. قسمت اساسی حرم ساختمان موزه کنونی است.

     در بازسازی قسمتهای دیگر که امروزه کتابخانه و مرکز اداری و فنی کارمندان تخت جمشید است. و قسمتی از خزانه داریوش می باشد.

     همان طور که «اشمیت» تذکر داده است اتاقهای شش گانه را به جز اتاق شمال شرق که کتابی نه تخت جمشید است بازسازی کرده تا امکان بازدید افراد به «حرمسرا» میسر شود.

     و نیز نقشهایی که شکل جانوران افسانه ای و شخص خود پادشاه به عنوان قهرمان بر درگاه شرقی مزین شده است را می بینیم.

…

منبع بخش معرفی شیراز: www.wikipedia.org

فهرست مطالب
پیشگفتار 1
منظری از شهر شیراز 2
برخی از آثار تاریخی 7
مقدمه 11
پیشینه تاریخی 12
معماران پارسه 12
نامهایی که به «تخت جمشید» داده اند 13
شهر پارسه و مقام آن در تاریخ هخامنشی 15
ساختن ارگ پارسه 20
استحکامات پارسه 21

ورودی اولی و کتیبه های پی بنای داریوش 21
شرح جامع و آثار بناها 22
پلکان ورودی 22
در فرعی 22
دروازه همه ملل (به فارسی باستان دو و وثیم و یسه یهوم) 23
تخته سنگ حوض مانند 23
حیاط آپادانا 24
کاخ بار (آپادانا) 25
هدیه آوران بر پلکان شمالی 26
کاخ اختصاصی داریوش (معروف به نَچَر) 31
کاخ 5 33

کاخ اختصاصی خشیارشا (معروف به هدیش) 33
کاخ ج 34
حرمسرا یا اندرون 34
کاخ سه دری یا کاخ مرکزی 36
تالار مرکزی 36
ایوان جنوبی و حیاط خلوت 37
خزانه تخت جمشید 37
الواح گلین عیلامی 38
سوختن و ویرانی تخت جمشید به دست اسکندر 38
کاخ صدستون یا تالار تخت 39
آثار دیگر 39
چاه سنگی 39
آرامگاه های شاهی 40
دروازه نیمه تمام و خزانه نوشته ها (دیوانسرا) 40
استحکامات و کتیبه دیوان 40
ضمیمه ها 41
منابع 43

مقاله فوق دارای صفحه مشخصات، شکل، فهرست مطالب و 43 صفحه متن (در قالب word ) با رعایت کامل صفحه بندی می باشد. همچنین فونت های کار شده برای متن مقاله B Nazanin(14) و برای تیترهای داخل مقاله B Titr می باشند.

قیمت این مقاله 5900 تومان می باشد، جهت پرداخت و دریافت کامل متن مقاله روی تصویر زیر کلیک کنید.

مشاهده فهرست مقالات تاریخی

نوشته شده در 16 تیر 1400