«جزئیات مرمتی بناهای قدیمی»
حفاظت اضطراری از بقایای خشتی در محوطه های باستانی
بررسی های آسیب شناسی
هدف این دسته از بررسیها، شناخت بیشتر ماهیت مواد، روند تخریبی آنها و عوامل آسیب رسان فعال موجود در محوطه های تاریخی است. نتیجه این مطالعات تصمیم گیری صحیح در اتخاذ تدابیر و روشهای حفاظتی، نقش عمده و حیاتی دارد.
حساسیت و آسیب پذیری ذاتی بیشتر بقا و یافته های باستان شناسی در برابر رطوبت باعث گردیده تا این عوامل به عنوان یکی از اصلی ترین دلایل آسیب دیدگی و فرسایش قبل از سایر عوامل مورد توجه قرار گیرد. در محوطه های باستانی تمامی اشکال رطوبت (تصاعدی، نفوذی و تعریقی) در روند آسیب دیدگی بقایا و یافته ها فعال می باشند. عمده شواهد فعالیت رطوبت به عنوان عامل مخرب را می توان در جدا شدن لایه های خشتی از ساختار دیوارها در اثر حرکت آب، کاهش مقاومت کششی خشتها در اثر جذب رطوبت مجدد و هدایت و انتقال نمکهای محلول و تشکیل چرخه های انحلال و تبلور نمک دید. (جدول شماره 1)
عملیات حفاظت اضطراری
ابتدا با شناخت عناصر معماری در محوطه سعی در کسب حداکثر اطلاعات اصیل در شیوه، فناوری و مواد مصرفی در بقایای معماری موجود در محوطه می شود. این عناصر معماری عبارتند از نحوه چیدمان خشتها در دیواره های مختلف و ابعاد اصلی آنها، نحوه اتصال دیواره های مختلف به یکدیگر، شیوه به کارگیری عناصر تزئینی در بنا، نحوه اجرای اندود بر روی دیواره ها و نهایتا درک ارتباطات حاکم بین سازه ها و پلان کلی بقایای موجود در محوطه.
پس از این مرحله و برقراری ارتباط لازم با نقشه کلی محوطه و دنبال کردن الگوهای حاکم بر اساس یافته ها و کاوشهای باستانشناسی، حدود دیواره ها مشخص می شود. این حدود در نقشه اصلی حوزه تعیین شده و بر اساس آن با ترمیم دیواره ها، دوباره چینی خشتها، برقراری ارتباطات از بین رفته بین دیواره های منفصل در مکانهای مورد نیاز صورت می گیرد.
نتیجه گیری
در یک حفاری اصولی و علمی دو اصل اساسی یعنی درک شواهد و قوانین مربوط به باستان شناسی و کنترل شرایط محیطی جوهر اصلی مراحل مختلف کار می باشند. به همین منظور بر پایه مطالعات و بررسیهای دقیق طرحهای حفاظتی لازم برای کنترل تاثیر شرایط محیطی، تهیه و اجرا شد. با این همه رمز موفقیت در حفاظت آثار خشتی، نگهداری و مراقبت دائمی آنهــــا است که می توان با اعمال روشهای مناسب در کاهش هزینه و زمان، موفقیتهای چشمگیری بدست آورد.
روش جدید خشکانیدن بناهای تاریخی
بررسی رطوبت و مسائل مربوط به ضایعات ناشی از آن در بناها
1) ضایعات رطوبت از دیدگاه مسائل فیزیکی و اقتصادی:
- ضایعات بر گچکاری، رنگ و سایر تزئینات داخلی
- ضایعات بر مصالح ساختمانی که موجب تقلیل مقاومت مکانیکی تا حد تخریب کــــامل می شود (لازم به ذکر است نقصان مقاومت مصالح را با دستگاهی به نام مقاومت سنج اندازه می گیرند.)
- کاهش خواص عایق حرارتی
- کاهش خواص عایق صوتی
- تغییر فرم در اسکلت
- تولید حرکات ناشی از انقباض و انبساط که باعث ایجاد ترکها می شوند.
ضایعات بر لوازم موجود در داخل ساختمانها (از قبیل اشیاء پارچه ای، مبلمان، اجناس هنری، کتابها، موکت، فرش و …)
ضایعات رطوبت در بناهای تاریخی
1) تجزیه و تحلیل و تفاوتهای موجود بین اماکن مسکونی و بناهای تاریخی (مانند قدمت وسعت، معماری و تکنیک ساخت بنا)
- طبقه بندی بناهای تاریخی بر اساس قدمت، هدف اصلی مصرف آنها، فرم معماری، مصالح به کار برده شده و نحوه استفاده در حال و آینده
- تاریخچه و هدف اصلی از ایجاد بنا
- بناهایی که به منظور استفاده نسبتا ثابتی ایجاد شده اند مانند مساجد، کلیساها و تالارها
- بناهایی که با هدف استفاده های نسبتا متغیر ایجاد شده اند مانند کاخها و برجها
- بررسی های مربوط به گرمایش بنا ـ استفاده فعلی، تعداد بازدید کنندگان، وضعیت هدایت آبهای مصرفی، لوله کشیها، درجه هوای مرطوب داخل بنا در اثر تبخیر که تولید قطرات آب می کند، تهویه بنا، وضعیت سرویسها، پذیرائی، فاضلاب و مسائل ایمنی بنا و غیره.
توجه به موارد بالا در عمل خشکانیدن بنا تاریخی مرطوب ضرورت کامل داشته و در نتایج نهائی موثر می باشد.
اندازه گیری عملی درصد رطوبت
1) نمونه برداری صحیح جهت انجام آزمایشات در لابراتور
- انتخاب دستگاه خشک کننده
- توزین
- خشکانیدن نمونه ها
- تعیین درصد رطوبت به نسبت وزن
توضیح اینکه نگهداری نمونه ها از نظر مقایسه های بعدی ضرورت دارد. لازم است که محل نمونه برداری، عمق، و درصد رطوبت در نقشه ها مشخص گردد. میزان رطوبت مجاز تا 3 درصد وزن است و اینست که دستگاه های مدرن رطوبت سنج رطوبت بیش از 3 درصد را با زدن بوق اعلام می کنند. بعضی از دستگاه ها میزان درصد نمک را نیز تعیین می کنند. لازم به تذکر است که به هنگام استفاده از دستگاه های رطوبت سنج بایستی میزان درجه حرارت محیط را اندازه گرفته و بدستگاه داد. با تماس دستگاه به سطح دیوار، میزان رطوبت در ارتفاعات مختلف بدست می آید و البته دستگاه ها می توانند درصد رطوبت را در عمق دیوارها نیز تعیین نمایند.
مراحل فیزیکی در دیوارهای مرطوب
غیر از بتن سنگین هر دیواری شامل حفره های ریز و درشت است که حجمی تا 35 درصد از کل حجم را می تواند داشته باشد، اما به ندرت ممکن است تمام این حفره ها پر از آب باشد. با این حال مواردی بوده که در بناهای چند صد ساله آجری میزان رطوبت حدود 20 درصد اندازه گیری شده و این بدین معنی است که همه حفره ها مملو از آب بوده اند ولی معمولاً میزان این رطوبت حدود 20 درصد وزن بوده یعنی در یک متر مربع دیوار حدود 180 لیتر آب جذب شده است.
سبک سازی بام در ساختمان با مصالح بنائی
آن دسته از بناهایی که با مصالح ساختمانی که تاب تحمل نیروی فشاری مثل آجر، خشت در سنگ ساخته شده اند، پوشش بنا به صورت طاق یا گنبد … یا هر شکل محدب دیگری باشد. لذا همجواری بین فرمهای محدب، جهت رفع نزولات آسمانی و یا استفاده های دیگر از طبقه فوقانی سطوحی متفاوت از سطوح سازه زیرین را می طلبد.
معمار با تمهیداتی این فرم دیکته شده سازه ای را به فرم مورد نیاز خارجی تبدیل می کند:
1. پر نمودن تمام سطوح مقعر با خاک و نخاله بنایی که بر بار مرده بنا می افزاید.
2. مجوف ساختن بین سطح خارجی و داخلی به وسیله استفاده از کونال بندی، کندو بندی، قید بندی و صندوقه سازی. لازم به توضیح است که گنبدهای دو پوش، سطوح خارجی شیبدار؛ و سقفهای کاذب حتی با مصالح بنایی در این مقاله مورد بحث قرار نمی گیرد.
تعریف صندوقه: یا کنود بندی و قید بندی مصالح مجوف
1. صندوقه وزن بار خود را به صورت فشار به طاق زیرین منتقل می کند.
2. فضای داخلی صندوقه ها قابل استفاده بوده و دسترسی به داخل آن مقدور نمی باشد.
3. صندوقه ها از مصالح ساختمانی مثل گچ و خشت و آجر و سفال ساخته شده است.
4. صندوقه ها پس از اتمام سازه به بنا الحاق می شود جزء سازه بنا شناخته نمی شود.
5. کف سازی که بر روی صندوقه ها به وجود می آید در تمام مراحل وظیفه دفع آب طبقه فوقانی و استفاده از کف و یا منظر خاص را به عهده دارد.
صندوقه ها به چهار بخش اصلی قابل تقسیم هستند:
الف ـ صندوقه بر روی سقف طاق آهنگ، و یا طاق تویزه (شمای خارج استوانه) با یک انحناء.
الف-1: این صندوقه به پیروی از سطوح استوانه ای شکل زیرین خود توسط یک قطاع از استوانه، سطوح خط القعر را حذف نموده و از ارتفاع تیزه طاقهای باربر، پایین تر است. (مورد استفاده آن تخت نمودن پشت بام جهت استفاده مضاعف. (شکل 1 و 2)
ب-2: این نوع صندوقه به پیروی از شکل زیرین به وسیله عرقچینی کروی، خط القعر حاصله از چهار لنگه تویزه و چشمه را به هم وصل می کند.
تیزه این صندوقه پایین تر از تیزه چشمه است. موارد استفاده آن تخت نمودن کامل بام می باشد. مثل شبستان زیر زمینی مسجد جامع قزوین که بخشی از شبستان در زیر کف حیاط است و آب باران در تمام سطوح می تواند حرکت کند.
ب-3: این صندوقه با استفاده از یک ستونک که حاصل از ادامه ستون اصلی شبستان است تا ارتفاع پایین تر از تیزه تویزه بالا آمده سپس با لنگه طاقهای کم خیز، تویزه ها به هم وصل شده با طاق تیزه ای پر می شود که عرقچین چشمه از بیرون قابل رویت هستند و حرکت آب باران فقط بر روی تویزه ها انجام می گیرد. موارد استفاده آن فقط دفع آب می باشد. (شکل 4)
ج ـ قید بندی با دیوارهای متواتر موازی یا متقاطع
این نوع صندوقه سازی از فرم هندسی زیرین خود تبعیت کمتری می کند و قابل الاجراء در پوشش های استوانه ای کروی و حتی جهت تغییر ارتفاع به کار گرفته می شود و شامل دو بخش دیواره و پوشش بین دیواره است.
مصالح دیواره و پوشش صندوقه از خشت خام و یا آجر با ملات به صورت تیغه، نیمه، کامل چند رج، تیغه صندوقه ای ساخته می شد که به وسیله خشت یا آجر به صورت لاریز یا لاپوش ضربی بین دو دیواره پوشانده می گردد.
ج-1: لاریز با پایه تیغه ای
یک پاره خشت بشتر دیواره جهت تیغه، به وجود آورده می شود که ضمناً انحنا پشت طاق را جهت دیواره سازی قائم بر آن آماده می سازد. تیغه ها تا ارتفاع مطلوب با ملات بالا آورده و با یک نیمه خشت یا خشت کامل به صورت لاریز، دهانه را تنگ و با اضافه نمودن یک یا دو خشت دو سر را به هم می رسانند. (شکل 5)
صندوقه سازی با اشکال مختلف
در کاربندی از لنگه های متقاطع قطور باربر جهت انتقال بار استفاده می شود. الزاماً طاق زیرین که همواره تزئیناتی است و در منتهی الیه سطوح پایین لنگه طاق اجرا می شود. پس جهت دفع آب برف و باران نیاز به پوشش خارجی در بالاترین سطح لنگه طاق می باشد. حد فاصل این دو پوشش چندین صندوقه بسته به وجود می آید. رشته های طاق این لنگه ها را به هم وصل می کند. تاق تحتانی که همواره دارای تزئینات بوده و طاق فوقانی جهت دفع نزولات آسمانی.
فهرست مطالب
حفاظت اضطراری از بقایای خشتی در محوطه های باستانی 1
بررسی های آسیب شناسی 1
مداخله اصولی 3
عملیات حفاظت اضطراری 4
نتیجه گیری 7
روش جدید خشکانیدن بناهای تاریخی 8
بررسی رطوبت و مسائل مربوط به ضایعات ناشی از آن در بناها 8
اساس علمی مراحل انتقال رطوبت 9
بررسی و تحلیل رابطه رطوبت و تخریب در بنا 10
تجزیه و تحلیل آمارهای قطعی ضایعات رطوبت و نتایج تداویها 11
ضایعات رطوبت در بناهای تاریخی 12
اندازه گیری عملی درصد رطوبت 12
بررسی طرق مختلف و متداول رطوبت زدائی 14
مراحل فیزیکی در دیوارهای مرطوب 18
سبک سازی بام در ساختمان با مصالح بنائی 24
تعریف صندوقه: یا کنود بندی و قید بندی مصالح مجوف 24
شکل و شمای صندوقه ها 24
صندوقه سازی با اشکال مختلف 30
مقاله فوق دارای صفحه مشخصات، شکل، جدول، فهرست مطالب و 30 صفحه متن (در قالب word 
) با رعایت کامل صفحه بندی می باشد. همچنین فونت های کار شده برای متن مقاله B Nazanin(15) و برای تیترهای داخل مقاله B Titr می باشند.
قیمت این مقاله 3900 تومان می باشد، جهت پرداخت و دریافت کامل متن مقاله روی تصویر زیر کلیک کنید
همچنین ببینید 
– مشاهده فهرست مقالات عمران
نوشته شده در 30 مرداد 1400