«جزوه شیمی»
مقدمه
جزوه حاضر که در ارتباط با مشخصات بعضی از مواد شیمیایی مصرفی آزمایشگاه شیمی دبیرستان تهیه شده شامل نکاتی مانند آستانه اثر بخشی مواد سمی و آتش گیر و خورنده و ذکر نقطه ذوب و جوش برخی مواد می باشد. بــایستی دانست که برخی از مواد شیمیایی می توانند در دراز مدت ایجاد مشکلات جسمی و عصبی نمایند که با کمی توجه می توان از بروز آن جلوگیری نمود. به عنوان مثال تنفس بخارات تتروکلرید کربن در ریه ایجاد سم خطرناکی به نام فسژن می نماید به همین منظور توصیه می شود در هنگام کار با مایعاتی که بخارات سمی دارند یا ایجاد گازهای آتش گیر می کنند یا جامداتی که در تغییرات شیمیایی مستقیما گازها سمی تولید می کنند نظیر بخارات ید یا سوختن گوگرد یا گاز حاصل از اثر اسید نیتریک غلیظ بر فلزات (NO2) حتما از هود استفاده شود و در صورت پراکنده شدن مایعات یا جامدات که گازهای سمی یا آتش گیر تولید می کنند بایستی سریعا از محیط آزمایشگاه جمع و تهویه شود. در صورت پراکنده شدن جیوه بایستی توجه داشت که بخارات سمی آن ایجاد مشکلات شدیدی می نماید اگر این مایع در بین درزها و شیارها یا محیطهایی که جمع آوری آن را غیر ممکن می کند قرار گیرد بایستی با ریختن پودر روی آنرا به ملغمه تبدیل و بی اثر سازد.
چگونگی حفظ و نگهداری مواد شیمیایی
بوی ناخوشایندی که در هنگام ورود به آزمایشگاه شیمی مدارس به مشام می رسد عمدتا ناشی از تصعید برخی از مواد نظیر ید یا نفتالین و … و یا تبخیر برخی از مایعات نظیر اتر، برم و … می باشد که برخی مسموم کننده و برخی دیگر آتش گیر می باشند که در هر صورت می توانند خسارات جبران ناپذیری را به بار آورند اینگونه مواد بایستی در ظروف مخصوص و مناسب نگهداری شود. و در صورت امکان بهتر است آنها را در فضایی باز یا فضایی که هوای آن مرتبا تهویه شود نگهداری کنند همچنین ممکن است جامدات با جذب رطوبت یا تصعید و یا واکنش با هوا خاصیت خود را از دست بدهند یا ایجاد خسارت کنند مثلا کرید کلسیم که به عنوان یک جسم جاذب الرطوبه مورد استفاده قرار می گیرد در صورتی که در ظرف مناسب نگهداری نشود از هوا رطوبت جذب کرده و خاصیت خود را از دست می دهد یا اسید سولفوریک غلیظ می تواند آنقدر از هوا رطوبت جذب کند که محلول اسید از ظرف سرریز شود یا سود و پتاس علاوه بر جذب رطوبت هوا گاز کربنیک محیط را جذب کرده به کربنات تبدیل می شود حتی محلول اینگونه مواد در بورت یا وسایل شیشه ای شیردار در محل شیر یا گازکربنیک هوا تولید کربنات کرده و وسیله را از کار می اندازد بهتر است پس از استفاده بلافاصله شیر را خارج کرده و محل را با آب فراوان شستشو داده و از گلیسیرین یا روغن برای چرب کردن محل شیر یا اتصال استفاده کرد.
در خاتمه امید است این مختصر مفید واقع گردد.
اسید سولفوریک
مایعی است روغنی شکل با نقطه ذوب C15- و نقطه جوش C330 و جرم حجمی cm2/g84/1 بسیار جاذب الرطوبه بطوریکه اگر روی بعضی مواد آلی نظیر پنبه یا قند ریخته شود ئیدروژن و اکسیژن موجود در مولکول آنها را بشکل آب جذب کرده توده سیاهرنگی باقی می ماند شدیدا به نسوج آسیب می رساند آستانه تحریک پذیری بخار آن حدود یکهزارم گرم در یک متر مکعب هوا است.
مصرف اسید سولفوریک طیف وسیعی را شامل می شود بطوریکه مصرف آن متناسب با رشد صنعت در هر کشور افزایش می یابد. در آب فلز کاری، در صنعت نفت، در صنایع نظامی و متالوژی و همچنین بعنوان کاتالیزور کاربرد دارد.
خورنده
اسید نیتریک
مایعی است بی رنگ با نقطه ذوب C42- و نقطه جوش C78 و جرم حجمی cm2/g4/1 بجز طلا و پلاتین تقریبا با اکثر فلزات ترکیب می شود و در ترکیب با فلزات گاز ئیدروژن آزاد نمی کند این ماده جاذب الرطوبه است و در مقابل نور گرما تجزیه می شود و تولید گاز No2 خرمائی رنگ می کند که باعث زردی رنگ اسید می شود تنفس بخارات آن شدیدا سمی است بطوریکه آستانه تحریک پذیری از آن در حدود ppm2 در هواست تماس آن با مواد آلی ممکن است منجر به آتش سوزی شود در تولید نیترات آمونیم و بیشتر مواد منفجره و متالوژی و در فرآیند مصرف سوخت اتمی مصرف دارد.
خورنده
اسید هیدروکلریک 37%
این اسید از انحلال گاز کلرید ئیدروژن در آب حاصل می شود محلول آن بی رنگ و دارای بوی تند است جرم حجمی محلول آن برابر cm2/g19/1 و نقطه جوش C85 است خوردن یا تنفس آن سمی است بخارات آن به پوست بخصوص چشم شدیدا آسیب می رساند باید توجه داشت بخارات آن در آزمایشگاه باعث پوسیدگی قفسه های آهنی می شود بایستی آنرا در ظروف مناسب در جایی که هوا به خوبی تهویه می شود نگهداری کرد. نوع تجاری آن با نام جوهر نمک بفروش می رسد که بعلت ناخالصی زرد رنگ است.
خورنده
آلومینیوم
فلزی است نقره فام به حالت آزاد یافت نمی شود این عنصر از فراوانترین فلزات پوسته زمین است و در بین عناصر سومین عنصر از نظر فراوانی می باشد نقطه ذوب آن C660 و نقطه جوش آن C2450 است سطح این فلــز را اکسیدی به قطر 50 آنگستروم محافظت می کند پودر بسیار نرم آن آتش گیر و قابل انفجار است بخاطر ویژگیهای مناسب آن مصارف فراوانی در تولید انواع آلیاژ و ظروف و بسته بندی مواد غذایی و خطوط انتقال نیرو دارد.
آهن
فلزی است نقره فام سخت با نقطه ذوب C535 و نقطه جوش C3000 از مهمترین فلزات صنعتی است نمکهای متبلور آن رنگی است پودر بسیار نرم آن در هوا آتش گیر است.
برم
مایعی است برنگ قهوه ای تیره سوزش آور و دود کننده با نقطه ذوب C7- و نقطه جوش C59 و با جرم حجمی cm2/g1/3 در حلالهای آلی معمولی و کمی در آب حل می شود (حدود 42 گرم در لیتر)، اغلب فلزات ترکیب می شود. ترکیب آن با آلومینیوم بشدت با پتاسیم قبل انفجار است. خوردن و تنفس آن سمی است بیشتر از PPm 1/0 آن در هوای تنفسی خطرناک است از آن برای تهیه برمید اتیلن جهت افزودن به بنزین و در رنگ سازی و پلاستیک سازی استفاده می کنند برای تهیه آب برم مورد نیاز آزمایشگاه 2/3 گرم آنرا در 100 گرم آب حل می کنند.
خورنده
تورنسل
پودر آبی رنگ بدون شکل محلول در آب در محیط ها اسیدی قرمز رنگ (PH کمتر از 5/4) و در محیط های بازی آبی رنگ می شود (PH بیش تر از 3/8) این جسم از تخمیر گلسنگها در محیط بازی بدست می آید برای تهیه محلول آن کافی است 4 گرم آن را در آب حل کرده حجم آن را به 100 سانتیمتر مکعب رساند.
«شناساگر»
تیوسیانات آمونیوم
جسمی است جامد با بلورهای بی رنگ محلول در آب و الکل و استن و آمونیاک با نقطه ذوب C150 که در دمای C 170 تجزیه می شود در تهیه علف کشها و چسب ها و آب فلز کاری و بعنوان کاتالیزور در پلی مریزاسیون و برای جدا کردن زیر کونیم و هافنسم از طلا کاربرد دارد.
سوزش آور
روی
فلزی است براق سفید متمایل به آبی خاکستری از عناصر واسطه و آمفوتر با نقطه ذوب C419 و نقطه جوش C907 در پیل خشک و تهیه آلیاژهای برنز و برنج استفاده می شود و مخلوط پودر نرم آن با هوا قابل انفجار و آتش گیر است.
سدیم
فلزی است نرم نقره خام با نقطه ذوب C6/97 و نقطه جوش C892 و جرم حجمی cm2/g96/0 در دمای اطلاق مومی شکل است چون با اکسیژن و رطوبت هوا بسرعت واکنش می دهد لذا بایستی در ظروفی دور از هوا یا در زیر نفت یا مایعاتی شبیه به آن نگهداری کرد این جسم بعنوان کاتالیروز در پلی مریزاسیون در ساخت لاستیک و سرد کننده در راکتورهای اتمی کاربرد دارد.
سرب
فلزی است سنگین خاکستری و نرم با نقطه ذوب 337 و نقطه جوش C1755 از تلاشی شدن بعضی از عناصر رادیواکتیو نظیر اورانیوم و نوریم و آلتینیوم (AC) سرب حاصــــل می شود خوردن آن و تنفس غبار آن سمی است (حداکثر قابل تحمل 15/0 میلی گرم در متر مکعب هوا است). در تهیه تتراتیل سرب برای خوش سوزی بنزین و پیلهای انباره و آلیاژهای زود گداز کاربرد دارد سرب می تواند مانع عبور اشعه رادیواکتیو شود.
سوزش آور
«شناساگر»
فن فتالین
پودر زرد کم رنگ محلول در الکل و اتر محلول و در آب غیر محلول است. نقطه ذوب آن C261 است برای تهیه محلول آن بعنوان یک معرف بایستی 1/0 گرم آنرا در 100 سانتیمتر مکعب الکل 96 درجه حل کرد.
این معرف فقط با بازها تغییر رنگ می دهد.
گوگرد
این غیر فلز عنصر شماره 16 جدول تناوبی است که جامد و برنگ زرد با نقطه ذوب C و نقطه جوش C440 و محلول در سولفید کربن و تتراکلرید کربن در تهیه اسید سولفوریک و کاغذ و لاستیک و لکانیزه و دترجنت ها و در رنگ سازی و داروسازی و ساخت مواد منفجره و حشره کش ها کاربرد دارد پودر نرم آن خطر آتشگیری دارد.
«شناساگر»
متیل اورانژ
پودری است برنگ زرد پرتقالی محلول در آب گرم این ماده شیمیایی بعنوان مصرف اسید و باز مصرف می شود در محیط اسید قرمز و در محیط بازی زرد رنگ است. برای تهیه محلول آن کافی است 04/0 گرم آنرا در آب حل کرده حجم آنرا به 100 سانتیمتر مکعب برسانیم.
مس
فلزی از عناصر واسطه برنگ قرمز با نقطه ذوب C1083 و نقطه جوش C2595 این فلز در تهیه محصولات صنعتی کاربرد فراوانی دارد نظیر استفاده از آن تهیه سیمهای برق و آلیاژهایی مانند برنز و برنج و برای جلوگیری از رسوب رنگ و همچنین بعنوان کاتالیزور کاربرد دارد حد مجاز غبارات ناشی از این فلز در حدود میلی گرم در متر مکعب هواست.
منیزیم
فلزی است نقره فام از گروه دوم عناصر اصلی با نقطه ذوب C650 و نقطه جوش C1107 در مولکول کلروفیل و در ساختمان گلبول قرمز شرکت دارد از آن در تهیه آلیاژ با آلومینیوم و فلاش عکاسی و پیل خشک و برخی فلزات و همچنین به عنوان یک ماده احیاء کننده و در آتش بازی استفاده می شود این جسم بخصوص بشکل پودر آتش گیر است.
هیدروکسید پتاسیم
جسمی است جامد متبلور بسیار جاذب الرطوبه (نم پذیر) محلول در آب و در الکل با نقطه ذوب C360 و نقطه جوش C1327 که برای تهیه صابون و کربنات پتاسیم و بعنوان الکترولیت در پیلهای قلیائی کاربرد دارد پتاس از بازهای قوی آزمایشگاه می باشد و بایستی در ظرف سربسته نگهداری شود زیرا علاوه بر جذب آب و تبدیل شدن به محلول گاز کربنیک موجود در هوا را نیز جذب کرده به کربنات پتاسیم تبدیل می شود خوردن و تنفس بخارات آن سمی است و روی پوست بشدت اثر می کند.
خورنده
هیدروکسید سدیم
جسمی است جامد سفید رنگ بسیار جاذب الرطوبه (نم پذیر) محلول در آب و الکل و با نقطه ذوب 342 و نقطه جوش 1390 سود یکی از محصولات مهم صنعتی است که در تهیه ابریشم مصنوعی، صابون، سلوفان، کاغذ، آلومینیوم و آب فلزی و صنعت نفت کاربرد دارد آنرا باید در ظروف کاملا سربسته نگهداری کرد زیرا علاوه بر جذب رطوبت باعث جذب گازکربنیک هوا شده به پوست و چشمها آسیب می رساند حد آسیب رسانندگی آن 2 میلی گرم در هر متر مکعب هواست.
خورنده
هیدروکسید کلسیم
پودری است سفید رنگ با خاصیت قلیائی و کمی تلخ مزه کمی محلول در آب (در حدود 7/1 گرم در یک لیتر آب 20 درجه حل می شود بطوریکه محلول اشباع آن دارای (4/12=PH می باشد).
این جسم قبل از ذوب یعنی در دمای 580 با از دست دادن یک مول آب به اکسید کلسیم تبدیل می شود. از آن در تهیه ساروج و سایر نمکها کلسیم و گرفتن سختی آب و تصفیه شکر استفاده می شود. این جسم گازکربنیک هوا را جذب می کند لذا بایستی در ظروف مناسب نگهداری شود حد مجاز غبارات آن در هوا 5 میلی گرم در متر مکعب هواست.
خورنده
ید
عنصری است غیر فلز جامد برنگ خاکستری براق (متمایل به قهوه ای) با بوی مشخص و بخارات بنفش رنگ با نقطه ذوب C114 و نقطه جوش C184 محلول در الکل و کلروفرم واتر و تتراکلرید کربن خوردن و تنفس بخارات آن بشدت سمی است و این بخارات به پوست و چشمها آسیب می رساند مقدار موثر آن ppm1/0 است.
سوزش آور
امیدوارم این جزوه کمک اندکی به شما کرده باشه، لطفا با نظرت بهم انرژی مثبت بده 🙂
همچنین ببینید 
نوشته شده در 5 خرداد 1400