«قاعدگی»
قاعدگی چیست؟
خونی که به طور غالب در هر ماه چند روز از رحم زن دفع می شود، خون حیض (قاعدگی) است و زن را به هنگام خون دیدن، (حائض) می نامند.
توضیح: خون دیدن (حیض) در غالب زنها در هر ماه چند روز است؛ ولی ممکن است بعضی زنها در یک ماه، دو بار و زیاد در هر چند ماه، یک بار خون ببینند.
مسئله: هر گاه زنی عادتش این بود که در هر ماه یک بار خون حیض می دیده، اگر در یک ماه، دو بار با فاصله شدن روز بین آن دو و دارای صفات حیض بودن آن دو، خون ببیند، هر دو خون، حیض خواهد بود.
مسئله: مقصود از یک ماه، از ابتدای خون دیدن است تا 30 روز، نه از روز اول ماه تا آخرماه.
سوال: اگر زنی پس از بلوغ، چه قبل از ازدواج و چه بعد از آن، حائض نشده و هیچ وقت خون حیض نبیند، چگونه به احکام و مسائل شرعی اش عمل کند؟
ج: اگر خون نمی بیند حکم حیض پیدا نمی کند و باید نماز خود را بخواند و روزه واجب را بگیرد.
نشانه های خون قاعدگی
خون حیض به طور غالب دارای صفات ذیل است:
- سرخ یا سرخ مایل به سیاهی
- غلیظ
- گرم
- بیرون آمدن با فشار و کمی سوزش
شرایط خون قاعدگی
خونی که زن می بیند، یا هفت شرط خون حیض است که اگر یکی از هفت شرط را داشته باشد، خون حیض نیست. این شرایط عبارتند از:
1- بلوغ
خونی که دختر می بیند، در صورتی خون حیض است که بالغ باشد، یعنی نه سالش تمام شده باشد؛ اما خونی که پیش از رسیدن به 9 سالگی می بیند (اگرچه صفات و علایم حیض را نیز داشته باشد) بعید نیست استحاضه باشد.
مسئله: بلوغ در دختر به یکی از سه چیز شناخته می شود:
اول: روییدن موی خشن در عانه [زیر ناف بالای عورت] و موهای ریز و نرم اعتباری ندارد؛
دوم: بیرون آمدن منی در بیداری یا خواب؛
سوم: تمام شدن نه سال.
مسئله: دختری که شک دارد از نظر سنی بالغ شده یا نه، بالغ نیست و اگر در این حال، خونی با صفات حیض از او دفع شود، اگر به حیض بودن خون بتواند اطمینان کند، بعید نیست علامتی برای بلوغ او و همچنین خون حیض به حساب آید وگرنه، محل تامل و اشکال است.
مسئله: منظور از نه سال، تمام شدن نه سال و وارد شدن به ده سالگی است، نه داخل شدن به نه سالگی.
سوال: تکلیف شرعی برای پسران و دختران از چه سنی واجب می شود؟ آیا ممکن است که آنها قبل از رسیدن به سن معین، بالغ شوند؟
ج: دختر بعد از تمام شدن نه سال قمری و پسر بعد از تمام شدن پانزده سال قمری بـــالغ می شود و چنانچه پسر قبل از رسیدن به پانزده سال محتلم شود، یا موی زبر در محل مخصوص پیدا کند، مکلف است و این دو علامت برای دختر، قبل از 9 سال نیز هست.
سوال: آیا از روی شناسنامه می توان سن تکلیف و زمان بلوغ را معین مموده، یا اعتماد بر آن، وظایف شرعی را انجام داد؟
ج: شناسنامه میزان نیست و بلوغ، به اینکه پانزده سال قمری تمام شود، یا علائم دیگر که در رساله مذکور است، محقق می شود.
2- خون دیدن پیش از سن یائسگی
زنهای سیده، در سن شصت سالگی و دیگر زنها در پنجاه سالگی یائسه می شوند، و خونی که بعد از پایان یاسئگی می بینند، حیض نخواهد بود، بلکه بعید نیست استحاضه باشد.
معنای یائسه: یائسه از یاس به معنی ناامیدی است و زن یائسه، از خون دیدن و آوردن فرزند ناامید است.
3- از سه روز کمتر نباشد
چنانچه خونی کمتر از سه روز دیده شود، اگرچه «یک ساعت» کم باشد، حیض نیست؛ ولی لازم نیست از اول روز ببیند؛ بلکه اگر روز اول، از وسط روز شروع شود و تا وسط روز چهارم خون دیدن او ادامه یابد، کافی است، البته معیار سه روز است، نه سه «شبانه روز»؛ بنابراین، اگر سه روز و دو شب هم ببیند، کافی است و مراد از روز، از اول طلوع صبح صادق تا غروب آفتاب است.
مسئله: منظور از روز، بین طلوع فجر و غروب آفتای است؛ پس شبها از این سه روز بیرون است؛ بنابراین اگر زنی از طلوع فجر تا غروب آفتاب خون ببیند و قطع شود؛ سپس دو روز دیگر مثل روز اول، در ضمن ده روز، خون ببیند، نزد مجتهدی که پی در پی بودن را معتبر نمی داند، کافی [و حائض] است؛ ولی بنابر اعتبار پی در پی بودن که قوی تر است، اگر ابتدای بیرون آمدن خون، اول روز باشد، فقط دو شب میانی، جزء سه روز حساب می شود. [که باید در این دو شب هم خون قطع نشود] ولی اگر ابتدای بیرون آمدن آن، اول شب و یا به صورت تلفیق باشد، هر سه شب محسوب می شود.
4- از ده روز بیشتر نباشد
هر گاه از زمانی که باید حیض قرار دهد، خون دیدنش از ده روز تجاوز کند، پس از ده روز قطعا حیض نیست؛ اما نسبت به قبل باید به وظایفش ـ که بعدا خواهد آمد ـ رجوع کند.
الف) از فتاوی حضرت امام استفاده می شود هر گاه زن ده روز و نه شب، خون دیده است، خون شبی که فردایش روز یازدهم است، «استحاضه» می باشد؛ اگر چه یکی دو ساعت باشد. [چون حضرت امام روز را معیار قرار داده اند نه شبانه روز را]
ب) سوال: شخصی، عصر روز یکشنبه سوم ماه، حیض می شود و عادت او ده روز می باشد. آیا عضو روز سه شنبه دوازدهم ماه عادتش تمام می شود یا عصر چهارشنبه؟ چنانچه عصر سه شنبه تمام می شود، آیا اگر بعد از غسل، آب زرد رنگی از او خارج شود، آن را حیض قرار دهد یا استحاضه و آیا غسلی بر او واجب است؟
ج: در فرض ذکر شده، ده روز تا عصر روز چهارشنبه است، و خونی که بعد از ده روز می بیند، استحاضه است و استحاضه متوسطه و کثیره غسل دارد؛ ولی قلیله غسل ندارد.
5- پیاپی آمدن خون در سه روز (توالی)
شخصی که سه روز پشت سرهم خون ببیند، مسلما حیض و احکام حیض بر او جاری است؛ اما اگردر ضمن ده روز سه روز خون ببیند و صفات و علائم حیض را داشته باشد، منتها پشت سر هم نیاید، مثلا: روز اول و پنجم و هشتم را خون ببیند، باید بنابر استحیاط مستحب در روزهایی که خون می بیند، بین کارهایی که زن مستحاضه انجام می دهد و کارهایی که زن حــــائض ترک می کند جمع کند؛ [یعنی، نماز بخواند و روزه بگیرد و چیزهایی را که بر حائض حرام است؛ مثل داخل شدن در مسجد الحرام و توقف در مساجد دیگر و رساندن جایی از بدن به خط قرآن و اسم خداوند متعال و … ترک کند] و در روزهای مابین که خون نمی بیند، باید بین کارهایی که زن طاهر انجام می دهد و کارهایی که زن حائض ترک می کند جمع نماید.
یادسپاری
مراد از توالی، در سه روز اول است و اگر در روزهای بعد تــوالی نبــــاشد، ضرری به حکم نمی رساند و اگر توالی، در سه روز بعد پدید آید، روزهای نخست که پیاپی خون ندیده، حیض نیست و باید اعمالی را که گفته شد، انجام دهد.
6- استمرار آمدن خون در هر سه روز
دیدن خون باید تا سه روز استمرار داشته باشد، ولی لازم نیست در تمام سه روز خون بیرون بیاید، بلکه وجود در فرج کافی است و چنانچه در میان سه روز، مختصری پاک شود و مدت پاک شدن به قدری کم باشد که بگویند در تمام سه روز در فرج خون بوده، باز هم حیض است.
یادآوری
الف) فرق توالی و استمرار آن است که در توالی، هدف سه روز پشت سر هم آمدن است و در استمرار باید خون دیدن، از نظر عرف، در تمام مدت این سه روز، ادامه یابد و قطع نشود؛ ولی پاک بودن در مدت کم اشکال ندارد.
ب) غرض از استمرار خون در سه روز این نیست که خون از فرج هم خارج شود؛ بلکه اگر داخل هم باشد کافی است.
ج) خون دیدن در شب دوم و سوم، نه به خاطر آن است که شب در مفهوم یوم [روز] دخالت دارد؛ بلکه به خاطر شرط بودن مسئله استمرار است.
7- میان دو حیض، حداقل ده روز فاصله بیفتد
اگر از حیض اول، ده روز نگذشته باشد، خونی که دیده می شود حیض نیست.
مسئله: هر گاه سه روز پشت سرهم خون ببیند و قطع شود [و چند روز پاک باشد] و سپس سه روز یا بیشتر خون ببیند، اگر مجموع دو خون با پاکی وسط، از ده روز تجاوز نکند، ایامی که در دو طرف خون دیده قطعا حیض است؛ اما در پاکی وسط اختلاف است. بعضی از علماء فرموده اند: در این ایام باید بین تروک حائض و اعمال زن طاهر جمع کند. [یعنی نماز بخواند و روزه بگیرد، و محرمات بر حائض را انجام ندهد]؛ اما حضرت امام خمینی و جمعی از علماء فرموده اند: ایام پاکی وسط، جزء حیض است.
مسئله: هر گاه فاصله حداقل ده روز بین دو حیض را خون استحاضه ببیند، مانند این است که خون ندیده و پاک است؛ یعنی دو طرف، محکوم به حیض خواهد بود و وسط، محکوم به استحاضه است، البته در صورتی که دو طرف کمتر از سه روز نباشد.
یک بار دیگر شرایط فراهم آمدن خون قاعدگی را مرور می کنیم:
- بلوغ
- خون دیدن پیش از سن یائسگی
- کمتر از سه روز نباشد
- از ده روز بیشتر نباشد
- پیاپی آمدن در سه روز (توالی)
- استمرار آمدن خوت در هر سه روز
- میان دو حیض، دست کم بوده روز فاصله بیافتد
مبتدئه: مبتدئه زنی است که نخستین بار حیض می شود.
مضطربه: زنی است چه چند ماه خون دیده؛ ولی عادت معینی پیدا نکرده یا عادتش به هم خورده و عادت منظم تازه ای پیدا نکرده است.
ناسیه: زنی است که عادت خود را فراموش کرده، ناسیه نامیده می شود.
فرض: زنی که به سبب حاملگی و شیر دادن به فرزندش، نزدیک دو سال و اندی از عادت پیشین او گذشته، احتمال فراموشی عادتش فراوان است.
وقتیه و عددیه: زنی که وقت و عدد عادتش در هر ماه یکسان است، وقتیه و عددیه نـــــامیده می شود.
وقتیه: زنی که عادتش در هر ماه در یک زمان معین است ولی عددش متفاوت است، وقتیه نامیده می شود.
عددیه: زنی که عادتش هرماه از نظر عدد روزها یکسان، و از نظر زمان متفاوت است، عددیه نامیده می شود.
ماه، یعنی از روزی که خون می بیند تا سی روز؛ اگر چه آن روز، از وسط ماه شروع شود.
1- ملاک تشخیص حیض در ابتدا
اولا: میزان، رجوع به عادت وقتیه است، اگر خون در ایام عادت یا یکی دو روز قبل از ایام عادت یا یکی روز بعد از ایام عادت دیده شود. دراینجا به مجرد دیدن خون، حیض است؛ گرچه نشانه های حیض را نداشته باشد.
ثانیا: اگر عادت وقتیه نداشت؛ یعنی چهار صورت دیگر (عددیه، مبتدئه، مضطربه و ناسیه) بود در این صورت باید به صفات و علایم رجوع کند. اگـــر صفات حیض را داشت، از اول، حیض قرار می دهد وگرنه باید تا سه بین کارهایی که مستحاضه انجام می دهد و کارهایی که زن حائض ترک می کند، جمع نماید که اگر جریان خون تا سه روز یا بیشتر ادامه داشت، حیض خواهد بود، مگر آنکه از اول علم داشته باشد که تا سه روز ادامه دارد که در این صورت حیض قرار می دهد.
2- ملاک تمیز حیض در پایان
اگر خون تا 10 روز قطع شود، تمام حیض است و در حکم، فرقی میان اقسام ششگانه حائض نیست؛ مگر اینکه حضرت امام برای زنانی که عادت معین دارند و خون دیدن از ایام عادت آنان تجاوز می کند، می فرمایند: «بنابر احتیاط واجب، یک روز عبادت را ترک کند و پس از آن تا ده روز اگرچه خون دارای صفات حیض باشد احتیاط مستحب است میان کارهایی که مستحاضه باید انجام دهد و کارهایی که زن حائض باید ترک کند، در عمل جمع نماید؛ چنانچه خون تا ده روز دوام آورد. همه حیض است و چون از ده روز بگذرد، زیادی بر ایام عادت، استحاضه است و آن یک روز را که بنابر احتیاط واجب ترک عبادت کرده، عبادت خود را قضا می کند.»
3- ملاک تمیز حیض در پایان (با فرضی که خون از ده روز بگذرد، و زن، عادت وقتیه و عددیه داشته باشد)
اگر زن عادت وقتیه و عددیه داشته باشد، و جریان خون از ده روز بگذرد، در صورت پیــــدا می کند که در زیر بیان می شود:
الف) تمام خون صفات حیض را دارد و یا تمام خون، صفات حیض را ندارد که باید زمان و مقدار عادتش را حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد.
ب) زمان عادتش صفات حیض را دارد و بقیه ندارد که باید همان زمان را حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد.
ج) زمان عادتش صفات حیض را ندارد و بقیه دارای صفات حیض است که در این مورد بحث در این است که آیا زمان عادت مقدم است یا صفات؟ که بیشتر فقها و حضرت امام خمینی زمان عادت را مقدم داشته اند.
زنی که عادت وقتیه و عددیه دارد، اگر بیشتر از ده روز خون ببیند، خونی که در روزهای عادت دیده، اگر چه نشانه های حیض را نداشته باشد، حیض است، و خونی که بعد از روزهای عادت دیده، اگر چه نشانه های حیض را داشته باشد، استحاضه است؛ مثلا زنی که عادت حیض او از اول ماه تا هفتم است، اگر از اول تا دوازدهم خون ببیند، هفت روز اول آن حیض و پنج روز بعد استحاضه می باشد.
4- ملاک تمیز حیض در پایان (با فرضی که خون از ده روز بگذرد، و زن عادت عددیه داشته باشد.)
در این صورت تنهای روزهای عادت، حیض و بقیه استحاضه خواهد بود.
5 و 6 و 7- ملاک تمیز حیض در پایان (با فرضی که خون از ده روز بگذرد و زن، عادت وقتیه یا مبتدئه یا مضطربه داشته باشد)
کسی که مبتدئه یا مضطربه است، در صورتی که جریان خون از ده روز بگذرد، باید اولا: به صفات و علائم رجوع کند؛ یعنی هر چند روز که صفات و علامت حیض را داشت، حیض قرار دهد و اگر همه آنها در صفات یکنواخت بودند؛ مثلا 15 روز چون دیده و همه دارای صفات حیض است، باید به عادت اقارب خود مانند خواهر، مادر، عمه و خاله رجوع کند و روزهای عادت آنها را معیار، و باقی را استحاضه قرار دهد و اگر روزهای عادت اقارب و بستگان اول مختلف باشد، باید هفت روز را حیض، و باقی را استحاضه قرار دهد؛ ولی حضرت امام درباره مضطربه بعد از ارجاع به اقارب، [در صورتی که اقارب در عدد روزها با هم متفق باشند] می فرمایند: در همان جا هم هفت روز را ملاک قرار دهد و اگر عادت متفق اقارب، از هفت روز کمتر یا بیشتر است، آن چند روز کمتر یا چند روز زیادتر را بنابر احتیاط واجب باید بین کارهایی که زن مستحاضه انجام می دهد و کارهایی که زن حائض ترک می کند جمع نماید؛ اما کسی که عادت وقتیه تنها دارد، باید در وقت به عادتش و در تعیین عدد اولا به صفات و اگر رجوع به صفات امکان ندارد، به اقارب و بستگانش رجوع کند؛ وگرنه باید هفت روز را حیض قرار دهد.
8- ملاک تشخیص حیض در پایان (در صورتی که خون از ده روز بگذرد و زن ناسیه باشد.)
ناسیه باید به صفات و علایم رجوع کند؛ یعنی هر چند روز که دارای صفــات بود، حیض قرار می دهد و اگر همه روزها دارای صفات بودند، بنابر احتیاط واجب باید به روایت «هفت روز» عمل کند.
بعضی از احکام قاعدگی
- برخی از آنچه بر حائض حرام است.
- برخی از چیزهایی که حیض آنها را باطل می کند.
- آنچه بر حائض مکروه است.
- آنچه بر حائض مستحب است.
- برخی از چیزهایی که حیض آنها را بر انسان واجب می کند.
همچنین ببینید 
نوشته شده در 14 مرداد 1400