«درس انشا»
چکیده
در این پژوهش، دبیر ادبیات فارسی به ارائه الگوها و روشهای نوین تدریس درس نگارش مقطع راهنمایی پرداخته است و در پی رفع علت بی علاقه بودن دانش آموزان به درس انشاء و نداشتن مهارتهای لازم برای خواندن و نوشتن بر آمده است و راهکارهای قابل اجرایی را برای رفع این مشکلات ارائه نموده اند از جمله:
- توجه به کتاب و کتابخوانی
- تقویت حس بینایی و شنوایی فراگیران
- نوشتن انشاء گروهی
- خاطره و شرح حال نویسی
- استفاده از تمامی حواس برای خوب نوشتن و غیره
پس از اجرای عملی الگوها نتایج بررسی شده و مشخص گردیده که تغییرات قابل توجیهی در کیفیت نوشتن انشاء دانش آموزان بوجود آمده است.
مقدمه
وقتی برای اولین بار وارد کلاسشان شدم همه ساکت نشسته بودند خودم را معرفی کرده و از زندگی و کارهایم برایشان گفتم، در چهره آنها دقیق شدم، غرق در صحبت بودم، آنها لبریز از دیدن و سرشار از شنیدن بودند، سکوت رازداری داشتند امـــا در چشمانشـــان شیطنت موج می زند. دلم می خواهد با من بگویند.
با من حرف بزنند، می خواهم آنها را کشف کنم. امروز از هیچکدام چیزی نمی دانم. مانند تشنه ای در پی آب هستم، ای کاش زودتر این سکوت بشکند، و با من از خودشان، از شادی ها و غمهایشان بگویند. دلم می خواهد با دانش آموزانم دوست باشم، همراهشان شده و در طوفان زندگی دستشان را بگیرم.
در طول سالهای تدریس ادبیات فارسی، راه های مختلفی را برای آموزش درس انشاء در پیش گرفته ام. همواره می خواستم دانش آموزانم را به نوشتن علاقه مند کنم. موانع نوشتن را از پیش پای آنان بدارم. راه هایی را که طی کرده ام ارزیابی می کنم. به این نکته پی برده ام که تجربه های گذشته گرچه بی تاثیر نبوده اما چندان هم رضایت بخش نیستند. زیرا هنوز هم برخی از آنها هنگام نوشتن می پرسند(چگونه بنویسیم و یا از کجا شروع کنیم) پس باید در پی این راه حل باشیم.
کتاب و کتابخوانی
دانش آموزان به کلاسهای ورزش و هنر علاقه بیشتری دارند. این کلاسها برایشان جذابیت بیشتری دارد. فکر کردم برای موفقیت در این راه و آموزش بهتر درس نگارش از قصه خوانی و نقاشی شروع کنم. زیرا دانش آموزان ما به علت مطالعه کم توانایی لازم را برای خوب نوشتن ندارند و دچار فقر فکری و ذهنی هستند. پس باید فکر و ذهن آنان را بارور کنم. آنها را تشویق به خوب دیدن و خوب شنیدن نمایم.
در طی جلسات اول برای این که به کتاب و کتابخوانی علاقه مند شوند آنها را به نمایشگاه کتاب برده و خواستم تا بر اساس علایق خود کتابی را انتخاب کنند. در کلاس فرصت مطالعه کتاب را به آنها داده و خواستم بعد از مطالعه کتاب یک صحنه ای از داستان را که برایشان جالب بوده نقاشی کنند.
البته یادآور شدم که کیفیت نقاشی برایم مهم نیست چون اهداف دیگری را دنبال می نمایم. جلسه بعد از آنها خواستم در رابطه با صحنه نقاشی شده در کلاس صحبت نمایند. و هر کدام دلیل انتخابشان را بیان کرده و در ضمن خلاصه ای از کتاب را برای دوستانشان تعریف نمایند. با این کار آنها را مجبور کردم تا خوب بخوانند، فکر کرده و نقاشی بکشند. در مورد مطلب صحبت کنند و در نهایت قلمی برداشته و بنویسند. در جلسات بعدی نوشته های دانش آموزان در کلاس قرائت شد. نتیجه کار نسبتا رضایت بخش بود.
گزارش نویسی
تقویت حس بینایی
نوشتن انشاء یک فرآیند است فرد باید توانایی فکری و علاقه به خواندن و نوشتن داشته باشد. معلم نقش هدایت کننده را دارد. هدفم از گزارش نویسی تنها نوشتن وقایع نیست. همه ما می دانیم که در یک روز بازدید چه اتفاقی می افتد. مهم این است که چشم بینایی داشته باشیم،تمامی وقایع را خوب ببینیم، در مورد آن فکر کرده و بنویسیم. با این روش حس بینایی دانش آموزانم را تقویت می نمایم. از آنها خواستم، گزارشی از یک بازدید تفریحی بنویسند. در یک جلسه دانش آموزان نوشته های خود را قرائت کردند.
نقد و بررسی فیلم
تقویت قدرت ادراک
در سالن مدرسه یک فیلم داستانی را به نمایش گذاشتم. از آنها خواستم خوب ببینند. در مورد فیلم فکر کرده و با دوستانشان در زمینه نقاط قوت و ضعف آن بحث و تبادل نظر نمایند. فرصت کافی برای این کار به آنها دادم. سپس از دانش آموزانم خواستم که به صورت گروهی یک انشاء بنویسند. در کلاس نوشته های آنان بررسی شد. برایم جالب بود که برخی از آنها حتی فیلم را نقد و بررسی کرده بودند. انتقادات آنها در برخی موارد بجا و مناسب بود. به نظرم با این روش خوب نگاه کردن و نگاهی منتقدانه داشتن را آموزش داده بودم.
انشاء گروهی
از فراگیرانم خواستم تا انشاء گروهی بنویسند. برایشان قدری عجیب بود. یادآور شدم که مغز ما انسانها محدود نیست باید همواره آنرا بارور نماییم. به آنچه که هستیم قانع نباشیم. از افکار دیگران آگاه شویم. استعدادهای خود را شناسایی کنیم، ذهن ما مانند آب زلال و پاک در جریان است باید با بقیه رودها و نهرها یکی شود تا بتواند وارد دریایی اندیشه گردد. با فعالیت گروهی می توانیم به افکار دوستانمان پی ببریم و از توانایی های آنان در جهت یادگیری استفاده کنیم.
از آنها خواستم موضوعی را با هماهنگی گروه انتخاب نمایند در رابطه با آن خوب صحبت کرده و نظراتشان را بیان کنند. سپس هر کدام جملاتی در مورد موضوع مطرح کرده و یک نفر نیز مطالب را یادداشت کند. از این طریق حتی با افکار و توانمندیهای دوستانشان نیز آشنــا می شوند.
بعد از قرائت آن در کلاس، انشاء گروهی را در پرونده کار گروهی کلاس قرار دادم. لازم به ذکر است که کلاسهای ادبیات فارسی من به صورت گروهی و مشارکتی اداره می شود. هر جلسه یک گروه از دانش آموزان تدریس، پرسش و اداره کلاس را به عهده دارند و معلم فقط نقش راهنما را دارد و در برخی مواقع توضیحات آنان را تکمیل می نماید. در طی سه سالی که این روش را اجرا می نمایم به نتایج قابل توجهی برخورد نموده ام که در این مقاله نمی گنجد.
تقویت حس شنوایی
ارتباط با خداوند
آن روز وقتی با یک ضبط صوت و نوارهای کاست وارد کلاس درس نگارش شدم. بچه ها همه متعجب شدند. برای آنها توضیح دادم که چه هدفی را دنبال می کنم. از دانش آموزانم خواستم در هنگام پخش موسیقی خوب گوش فرا دهند. تمرکز کرده و فکر می کنند. هر جریان فکری را که به ذهنشان خطور می کند، دنبال نموده و در آنها مکث نمایند.
با پخش موسیقی ملایم و معنوی جو کلاس حالت خاصی پیدا کرد. همه با آرامش گوش می دادند. فضای کلاس روحانی شده بود. خواستم قلم و کاغذ بردارند و افکار و احساسات خود را بنویسند. صدای ضبط صوت آرام بود. آنها ناخواسته افکار و ذهنیات خود را می نوشتند، خود را به فضای آرام کلاس سپرده بودند.
در هنگام قرائت انشاء حس کردم با این روش علاوه بر تقویت حس شنوایی، آنان را با بعضی از روحیات، درون و احساسات لطیفشان آشنا نموده ام. جالب این بود که اکثریت دانش آموزانم به مسائل معنوی، آرامش، شادی درون، خداوند و نعمات بی کران باری تعالی توجه کرده بودند. آن روز برای تمامی ما روز با ارزشی بود.
شرح حال و خاطره نویسی
یک جلسه خاطره نویسی را جزء مرحله ای از آموزش نگارش قرار دادم. با دانش آموزان تمرین کرده و نتیجه، بسیار رضایت بخش بود. خاطرات شیرین و جذاب موجب شد فضای کلاس دگرگون شود. هر کسی در نوشتن خاطره خود از دیگری پیشی می گرفت. این که چرا از خاطره و شرح حال نویسی استقبال شد و با اجرای این روش بچه ها به آسانی به نوشتن عادت کردند برایم جالب بود.
معمولا نویسنده خاطره مسائلی را که برایش اتفاق افتاده صادقانه می نویسد. حتی اگر تنبیه یا تشویق شده، به او خندیده اند، یا باعث خنده دیگران شده است، صادقانه می نویسد. موضوع خاطره احوال شخصی و حوادث است که برای فرد پیش آمده او با بیانی ساده و صمیمی وقایع را تعریف می کند. در واقع بچه ها خاطره را به سادگی می گویند. خاطره هرکس جزء لحظات واقعی زندگی اوست. با نوشتن آن لحظات را برای خود ماندگار می کند.
بیان خاطرات شیرین است و همین مسئله آنرا عجیب و جالب می کند. اما متاسفانه دانش آموزان ما به جای نوشتن خاطره، گزارشی نامنظم و نا مرتب می نویسند و این بخاطر ضعف نظام آموزشی ما است که فرزندان ما مهارتهای لازم را در جهت نوشتن فرا نگرفته اند. شاید با اتخاذ روشهای نوین بتوانیم به فراگیرانمان کمک کنیم تا راحت تر، بهتر و زیباتر بنویسند.
در یک جلسه از آنها خواستم که شرح حال خود را از بدو تولد تا به حال بنویسند. به آنان یادآور شدم که حتما با اولیاء و اقوام نزدیک خود صحبت کنند. و از آنها بخواهند تا برایشان از لحظات قبل و بعد از تولد از شیطنتهای کودکی شان بگویند.
اطلاعات مفیدی را در مورد خودشان جمع آوری کنند با این روش بچه ها ناخواسته با پدر و مادر صمیمی تر می شوند، پای صحبت آنها می نشیند و عشق و علاقه واخر اولیاء شان را با تمام وجود حس می کنند. پدران و مادران نیز به یاد روزهای خوش گذشته می افتند و یادآوری دوباره گذشته باعث نزدیکی آنان به هم می شود.
موضوع انتخابی برای دانش آموزان جالب، شیرین و جذاب بود. جلسه بعد که به کلاس رفتم همه مشتاقانه در انتظارم بودند و هر کس اصرار داشت که انشاء خود را بخواند. کلاس غرق در سکوت و آرامش و شادی بود. بچه ها به نوبت شرح حال خود را قرائت کردند. از سال تولد و اینکه چندمین فرزند خانواده هستند.
از شیطنتهای خاص کودکی خود سخن گفتند. لحظات به تندی می گذشت، گویا دانش آموزان من به لذت نوشتن پی برده بودند، آنها خوب دیدن، خوب شنیدن را آموختند. یاد گرفتند که به دوستان و اولیاء خود صمیمی تر باشند. در یک لحظه وقتی اشتیاق آنان را در نوشتن و خواندن دیدم فکر کردم چه لحظه با شکوهی است گویا به هدفم نزدیک شده ام. دانش آموزانم اشتیاق واخری برای نوشتن دارند. پیوسته در مورد موضوع جلسه بعد سوال می کنند، تشنه نوشتن و مطالعه کردن هستند.
نتیجه
لازم است دانش آموزانم را یاری کنم تا تمامی آموخته های خود را همواره با خود همراه نماید. در هنگام نوشتن خود را به فضایی که انتخاب کرده است بسپارد. و در این راه از تمام حواس خود به خصوص حس بینایی و شنوایی استفاده نماید. ما در طی جلسات نگارش او را تنها با قسمتی از توانایی هایش آشنا نمودیم. او فقط گامهای نخستین را برداشت و روشهای ارائه شده تنها قسمتی از راه را به او نشــان داد و این خواست و اراده دانش آموزان است که می تواند آنان را به اوج و تعالی برساند.
مشاهده فهرست مقالات آموزش و پرورش 
– صفحه اصلی سایت
نوشته شده در 27 آبان ۱۴۰۰
یک تحقیق پر محتوا و عالی به صورت رایگان در اختیار شما محقق عزیز قرار گرفت، لطفا نظرت رو جهت تزریق انرژی مثبت به بنده اعلام کن 🙂