«امام جواد»
مقدمه
حضرت امام محمد تقى دهم ماه رجب سال 195 هجری قمری در مدینه منوره چشم به جهان گشود. پدر بزرگوارش حضرت رضا(ع) و مادر ارجمندش بانویى مصرى تبار به نام سبیکه بود. ریحانه و خیزران از دیگر نامهاى مادر امام جواد است. حضرت رضا در مورد منزلت فرزندش امام جواد و مادر مکرمه آن حضرت، به یارانش فرمود: من داراى پسرى شدهام که همچون موسى شکافنده دریاهاى علم است و مانند عیسى مادرى پاک دارد.
پیشواى نهم در سن 7 سالگى به امامت رسید و هفده سال رهبرى شیعیان را به عهده داشت. دوران امامت آن حضرت با دو نفر از خلفاى ستم پیشه عباسى مأمون و معتصم مقارن بود.
حضرت جواد در داشتن تمام صفات زیباى اخلاقى و انسانى سرآمد خوبان روزگار بود. پارسایى، علم و دانش و بخشندگىاش موجب شده بود با القاب جواد، تقى، مرتضى و منتجب شناخته شود. اما در این میان لقب “ابن الرضا” به خاطر شکوه و جلال امام رضا (ع) در میان مردم شهرت بیشترى داشت.
امام جواد در سال 203 هجری قمری پس از شهادت پدرش امام رضا به امامت رسید. دوران هفده ساله امامت او با حکومت مأمون و معتصم، خلفای عباسی، همزمان بود. هنگامی که امام رضا به دعوت مأمون از مدینه به توس رفت امام جواد (ع) که کودک بود، مانند دیگر افراد خانواده حضرت رضا در مدینه ماند و در سال 202 هجری قمری برای دیدار پدر به مرو رفت و سپس به مدینه بازگشت.
امامت حضرت جواد عليه السلام در خردسالي
در ميان امامان معصوم(ع) سه امام در خردسالى به امامت رسيدند: امام جواد(ع) در هفت سالگى، امام هادى(ع) در نُه سالگى و حضرت مهدى(عج) در پنج سالگى.
از اين رو، از همان عصر اين سؤال مطرح شد كه با توجّه به مقام بسيار ارجمند امامت، چگونه انسانى در خردسالى به امامت مىرسد؟ چرا كه دوران شكوفايى رشد و عقل در مردان، به طور معمول از پانزده سالگى شروع و در چهل سالگى به تكامل مىرسد. و نظر به اين كه اين مسأله در مورد امامان(ع) نخستينبار در مورد حضرت جواد(ع) رخ داد، در آن عصر، از جنجالىترين مسأله روز بود.
حضرت رضا(ع) قبل از امامت امام جواد(ع) به بيان پاسخ اين سؤال مىپرداختند، و با روشنگرى و آگاهىبخشى، اذهان را روشن مىساختند.
تحليل و بررسى
در مورد پاسخ اين سؤال كه چگونه انسان خُرد سال به مقام امامت مىرسد، ما دو راه در پيش داريم:
شاگردان امام جواد(علیه السلام) چه کسانی بودند
شـمـار شـاگـردان و تربيت يافتگان امام جواد(علیه السلام) در منابع رجالى و تاريخى مختلف ذكر شده است. دانشمند گرانقدر، شيخ طوسى نام 113 نفر از اصحاب و راويان آن حضرت را ذكر كرده اسـت.
برخی از تربیت یافته‌گان مکتب امام جواد (علیه السلام) را به مناسبت سالروز شهادت آن امام همان تقدیم می‌کند.
زمـامـداران مـعـاصـر ائمـه عـليهم السلام هر چند اجازه نمى دادند كه آن بزرگواران به سبك مؤ سـسـات و سـازمـانـهـاى آمـوزشـى مـتـداول ايـن زمـان، تـشـكـيـلات مـنـسـجـم و مـنـظـّمـى بـراى مـسـائل آمـوزشـى و تـعـليـم و تربيت افراد ايجاد كنند؛
زيرا در اين صورت با گرايش و جذب مـردم بـه سـوى ايـن مـشـعـلهـاى هـدايـت و آگـاهـى آنـان از اعمال و كارهاى ضدّ اسلامى زمامداران، حكومت آن غاصبان در معرض خطر جدى قرار مى گرفت؛ امـّا گـفـتـار، رفـتـار و معاشرتهاى معمولى آنان با مردم و پاسخگويى به پرسشهاى آنان در زمينه هاى گوناگون، براى كسانى كه با آنان ارتباط داشتند آموزنده ترين كلاس درس بود.
دَرِ خـانـه آنـان در هـر وقـت بـر روى دانـش پـژوهـان و كـمـال جـويـان بـازو مـحـضـرشـان سـرشـار از فيض و بركت بود. هر كس هر سؤ الى داشت مى توانست مطرح كند و پاسخ قانع كننده آن را بشنود و حتّى با آنان به بحث و مناظره بپردازد.
بـراى امـام جواد عليه السلام از سوى دستگاه خلافت شرايطى فراهم شده بود كه امكان تماس زيـاد مـردم بـا آن حـضـرت و بـهـره گـيـرى از مـحـضـر پـرفـيـضـش مشكل بود. با اين حال گروه زيادى از شيفتگان مكتب ولايت، توفيق درك محضر آن گرامى را پيدا كرده و از خرمن دانشش خوشه ها چيدند. و بسيارى از اين تربيت يافتگان با مكتوب كردن علومى كه از امام جواد(علیه السلام) آموخته بودند خدمت شايانى به جامعه شيعى كردند.
شـمـار شـاگـردان و تربيت يافتگان امام جواد(علیه السلام) در منابع رجالى و تاريخى مختلف ذكر شده است. دانشمند گرانقدر، شيخ طوسى نام 113 نفر از اصحاب و راويان آن حضرت را ذكر كرده اسـت كـه در بـيـن آنـان افـراد زبـده و سـرشـنـاسـى بـه چـشـم مـى خـورد،. از قبيل:
احـمد بن محمد بن ابى نَصْر بَزَنطى) كه از اصحاب اجماع. است و همگان به فقاهت او اعتراف كرده و مرسلاتش را پذيرفته اند، (احمد بن اسحاق اشعرى) كـه شـيـخ و سـرور قـمـّيـيـن بـود. (زكـريـّا بـن آدم قمى) كه نزد حضرت رضا و حضرت جواد عليهماالسلام از ارج و مقام والايى برخوردار بود.
(عـطـاردى) تـعـداد راويـان حـضرت را 121 نفر ذكر كرده است. ولى سيد محمد كـاظـم قـزويـنـى اسـامـى 276 نـفـر از شـاگردان و راويان آن حضرت را با شرح مختصرى از زندگى هر يك آورده است.
ايـنـك بـه مـعـرفـى و شـرح حـال بـرخـى از پـرورش يـافـتگان مكتب امام جواد عليه السلام مى پردازيم.
ابراهيم بن محمد هَمْدانى
(ابـراهـيـم بـن مـحـمـد هـمـدانـى). از چـهـره هـاى بـرجـسـتـه و از اصـحـاب جـليل القدر و مورد اعتماد امام رضا، امام جواد و امام هادى عليهم السلام بود. وى در عبادت خداوند بسيار كوشا بود و چهل بار حج به جا آورد.
زكريا بن آدم
(زكـريـا بـن آدم بن عبداللّه بن سعد اشعرى قمى) از اصحاب بزرگ و والا مقام امام رضا(ع) و امام جواد(ع) بود. وى فردى ثقه و وجيه بود.(11) و آن دو امام همام نسبت به او عنايت خاصى داشتند.
(عـبـداللّه بـن صـلت قـمـى) مى گويد: در اواخر عمر امام جواد(علیه السلام) خدمت ايشان رسيدم آن حضرت فرمود:
عبد العظيم حسنى
او ابـوالقـاسـم عبد العظيم بن عبداللّه بن على بن حسن بن زيد بن حسن بن على بن ابى طالب (علیه السلام) است. شرح حال مختصر او را (صاحب بن عباد) در جواب شخصى كه از حسب و نسب و اعتقادات حضرت عبدالعظيم سؤال كرده بود چنين نوشته است:
او فـردى بـا تـقـوى، پـرهـيـزكـار و داراى ديـن صـحـيـح و عـبـادتـى كامل بود و در امانتدارى، صداقت و درستكارى شهرت داشت.
على بن مهزيار
(عـلى بـن مـهـزيـار اهـوازى) از اصـحـاب امـام رضـا، امـام جـواد و امـام هـادى عـليـهـم السـلام بـود..(20) وى از شـيـعـيـان بلند مرتبه، مورد اعتماد و از فقهاى اصحاب است. علىّ نـزد امـام جـواد عليه السلام مقام و منزلت والايى داشت، از وكلا و ياران خاص آن حضرت بود و در مـكـتب تربيتى اش به حدّى از رشد و كمال رسيد كه در نامه امام جواد عليه السلام به (علىّ بن مهزيار) آمده است:
اى على ! خداوند به تو پاداشى نيكو عطا فرمايد و تو را در بهشت خويش جاى دهد… من تو را در خـير خواهى و اطاعت و خدمت و احترام و آنچه كه بر تو واجب است آزمودم. اگر بگويم هيچ كس را چون تو نيافتم، اميد آن دارم كه در اين ادّعا راستگو باشم.
حسن بن سعيد
حـسـن بـن سـعـيد اهوازى از بزرگان اصحاب امام جواد(علیه السلام) و از معتمدان شيعه بود. او با همكارى بـرادرش حـسـيـن بن سعيد ـ كه او نيز از اصحاب و ياران حضرت جواد عليه السلام بود ـ سى جلد كتاب در موضوعات فقهى، اعتقادى و كلامى نوشت.
حـسـن از دانـاترين افراد اهل زمان خود به فقه، آثار، مناقب و ديگر علوم شيعى بود. او واسطه در هـدايـت و آشـنـايـى اسـحاق بن ابراهيم حُضينى، على بن ريّان، عبداللّه بن محمد حضينى، و على بن مهزيار با امام هشتم عليه السلام بود.
در كـتـب روايـى شـيـعـه احـاديـث فـراوان از او و بـرادرش نقل شده است.
محمد بن اسماعيل
(مـحـمـد بـن اسـمـاعـيل بن بزيع) كه مردى پارسا و نيكوكار و درست كردار و مورد اعتماد همگان بـود. و تـوفيق درك محضر سه نفر از امامان (امام كاظم، امام رضا و امام جواد عليهم السلام) را پيدا كرد. وى هر چند از وزراى دربار عباسى بود، ولى همچون (على بن يقطين) سـنـگـردار و پـنـاهگاه استوارى براى شيعيان و ستمديدگان به شمار مى آمد و در دفع ظلم و ستم از آنان مى كوشيد.
(محمد بن احمدبن يحيى) مى گويد:
مـن در (فـَيـْد). بـودم، (مـحـمـدبـن عـلىّ بـن بـِلال) بـر مـن گـذشـت و گـفـت: بـيـا بـه زيـارت قـبـر (مـحـمـد بـن اسـمـاعـيـل بَزيع) برويم. چون بدانجا رفتيم، او بر بالاى سر محمّد و رو به قبله در حالى كـه قـبـر را در پـيـش روى خـود داشـت ـ نشست و گفت: صاحب اين قبر به من خبر داد كه ابو جعفر عـليـه السـلام فـرمـود: كسى كه به زيارت قبر برادر مؤ منش برود و كنار قبر او رو به قبله بنشيند و دست خود را بر قبر بگذارد و هفت بار سوره (اِنّا اَنْزَلناهُ فِى لَيْلَةِ الَقْدرِ) را بخواند از وحـشـت و هـراس روز قـيـامـت در امـان خـواهـد بـود). (مـحـمـدبـن اسماعيل) مى گويد:
همسران امام جواد(علیه‌السلام)
همسر امام جواد(علیه‌السلام)، زنی است که در عصر خود همه او را بانویی باتقوا، مۆمن، هوشمند و خردمند می‌دانستند. امام هادی (علیه‌السلام) بخشی از دانش مادر خود را این چنین بیان می‌داشت: «امی عارفه به حقی؛ مادرم عارف به حق من در امامت است.»
برای تأکید بیشتر بر اینکه این زنان رشد علمی خود را مرهون تلاش شوهران خود بوده‌اند به آنچه در احوال سمانه بیان شده اشاره می‌شود:
محمد بن‌فرج، سمانه مغربیه را که کنیزی بود برای امام جواد(علیه‌السلام) خریداری کرد آن حضرت خود عهده‌دار تربیت و تهذیب اخلاق آن بانو شد و نیز او را در خانه‌ای مستقر نمود که زنان آل علی(علیه‌السلام) که نمونه پاکدامنی و ایمان بودند در آن خانه حضور داشتند. وی تحت تأثیر منش و سلوک آنان نیز قرار گرفت و از جمله زنان عابد، متهجد و قاری قرآن شد.
ازدواج امام جواد(علیه‌السلام) با ام الفضل
در این نکته اختلاف شده است که آیا مأمون دخترش ام الفضل را پیش از وفات امام رضا(علیه‌السلام) به ازدواج امام جواد (علیه‌السلام) در آورد یا پس از وفات آن حضرت؟
ازدواج امام جواد(علیه‌السلام) با دختر مأمون
مأمون چون در میان یک سلسله تنگناها و شرائط دشوار سیاسی قرار گرفته بود، برای رهایی از این تنگناها، تصمیم گرفت خود را به خاندان پیامبر نزدیک سازد، و بر همین اساس با تحمیل ولیعهدی بر امام هشتم می‌خواست سیاست چند بعدی خود را به مورد اجرا بگذارد.
از سوی دیگر، عباسیان از این روش مأمون که احتمال می‌رفت خلافت را از بنی عباس به علویان منتقل سازد، سخت ناراضی بودند و به همین جهت به مخالفت با او برخاستند و چون امام توسط مأمون مسموم و شهید شد آرام گرفتند و خشنود شدند و به مأمون روی آوردند.
انگیزه‌های مأمون
این ازدواج که مأمون بر آن اصرار داشت، کاملاً جنبه سیاسی داشت و می‌توان دریافت که وی از این کار چند هدف یاد شده در زیر را تعقیب می‌کرد:
- با فرستادن دختر خود به خانه امام، آن حضرت را برای همیشه دقیقاً زیر نظر داشته باشد و از کارهای او بی خبر نماند (دختر مأمون نیز به راستی وظیفه خبرچینی و گزارشگری مأمون را خوب انجام می‌داد و تاریخ شاهد این حقیقت است).
- با این وصلت، به خیال خام خویش، امام را با دربار پر عیش و نوش خود مرتبط و آن بزرگوار را به لهو و لعب و فسق و فجور بکشاند و بدین ترتیب بر قداست امام لطمه وارد سازد و او را در انظار عمومی از مقام ارجمند عصمت و امامت ساقط و خوار و خفیف نماید.
- با این وصلت علویان را از اعتراض و قیام بر ضد خود باز دارد و خود را دوستدار و علاقه‌مند به آنان وانمود کند.
- هدف چهارم مأمون، عوام فریبی بود؛ چنانکه گاهی می‌گفت: من به این وصلت اقدام کردم تا ابو جعفر – علیه‌السلام – از دخترم صاحب فرزند شود و من پدر بزرگ کودکی باشم که از نسل پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و علی بن ابی طالب -علیه‌السلام- است. اما خوشبختانه این حقه مأمون نیز بی نتیجه بود زیرا دختر مأمون هرگز فرزندی نیاورد! و فرزندان امام جواد – علیه‌السلام – همگی از همسر دیگر امام بودند.
این‌ها انگیزه‌های مأمون از این ازدواج بود. حال باید دید امام جواد – علیه‌السلام – چرا با این ازدواج موافقت کرد؟
با فرستادن دختر خود به خانه امام، آن حضرت را برای همیشه دقیقاً زیر نظر داشته باشد و از کارهای او بی خبر نماند (دختر مأمون نیز به راستی وظیفه خبرچینی و گزارشگری مأمون را خوب انجام می‌داد و تاریخ شاهد این حقیقت است)
چرا امام جواد علیه السلام با دختر قاتل پدرش ازدواج کرد؟
در سنت برخی از معصومان و رهبران دینی مسایلی وجود دارد که از اسرار الهی بوده و شناخت آن مشکل است، مانند کشتن کودکی توسط حضرت خضر که مورد اعتراض حضرت موسی علیه‌السلام قرار گرفت، اما حکمت آن، حفظ ایمان دیگران بود.
ازدواج امام جواد علیه‌السلام با دختر مأمون (ام الفضل) نیز از مسایلی است که اظهار نظر قطعی درباره آن مشکل است؛ ولی می‌توان برخی عوامل را تأثیر گذار دانست. ازدواج حضرت جواد علیه‌السلام با ام الفضل هم از ناحیه حضرت قابل بررسی است و هم از ناحیه مأمون که چه اهدافی از ازدواج دختر خود با امام جواد علیه السلام داشت؟ به نظر می‌رسد مأمون اهداف زیر را دنبال می‌کرد:
عوامل زیر در ازدواج امام جواد علیه السلام تأثیر گذار بود:
- اجبار امام به ازدواج: بی تردید ازدواج امام جواد علیه‌السلام با دختر مأمون خواسته امام نبوده و این ازدوج مانند ازدواجهای معمولی که مبتنی بر خواست و رعایت شرایط باشد، صورت نگرفت. زیرا امام جواد علیه‌السلام می‌دانست که مأمون پدرش (امام رضا علیه‌السلام را به شهادت رسانده و یکی از دشمنان خاندان اهل بیت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و شیعیان است. از سوی دیگر حکومت مأمون وجاهت قانونی و مشروعیت نداشت.
مأمون جهت رسیدن به اهداف خود شدیداً امام را تحت فشار قرار داد و حتی حضرت را تهدید نمود. برخی عقیده دارند که اگر امام ازدواج نمی‌کرد، ممکن بود امام را ترور کند.
گرچه در قاموس ائمه علیه‌السلام ترس از مرگ وجود ندارد، ولی در آن مقطع زنده بودن و رهبری او نقش بنیادی در حفظ دین و مصالح مسلمانان داشت.
همسر امام جواد علیه السلام چگونه مرد؟
ام فضل دختر مأمون و همسر امام جواد علیه السلام پس از مرگ پدرش، همراه با برادرش جعفر و عمویش معتصم، خلیفه عباسی، هم دست شدند و توطئه شهادت امام جواد علیه السلام را طرح ریزی کردند. در نهایت، چنین تصمیم گرفته شد که ام فضل آن حضرت را مسموم کند. ام فضل پس از شهادت امام، به پاس این عمل خود به دار الحکومه معتصم راه یافت و همین، ردپای معتصم را در به شهادت رساندن امام جواد علیه السلام آشکار می‌سازد.
معتصم، خلیفه عباسی و جعفر، پسر مأمون، سمی را در انگور تزریق کردند و برای ام فضل فرستادند. ام فضل نیز آن را در میان کاسه ای گذاشت و جلو امام جواد علیه السلام نهاد و از آن انگور بسیار توصیف کرد. سرانجام آن حضرت از انگور خورد و طولی نکشید که آثار سم را در خود احساس کرد. در همان حال ام فضل پشیمان شد و گریه کرد.
حضرت به او فرمود: «چرا گریه می‌کنی؟ اکنون گریه تو سودی ندارد. این را بدان که به سبب این جنایت، به چنان دردی مبتلا می‌شوی که هرگز علاج ندارد و چنان به تنگدستی افتی که جبران پذیر نباشد.»
بر اثر نفرین آن حضرت، ام فضل به دردی بیمار شد که همه اموالش را در راه معالجه آن مصرف کرد، ولی سودی نبخشید و با نکبت بارترین وضع به هلاکت رسید. برادرش جعفر نیز در حال مستی به چاه افتاد و جسد بی جانش را از چاه بیرون آوردند.
امام جواد(علیه السلام)تجسم صلابت
در ميان خانواده امام رضا(ع)و در محافل شيعه از حضرت امامجواد(ع)به عنوان مولودى پرخير و بركتياد مىشود; چنان كهصنعانى مىگويد: روزى در محضر امام رضا(ع)بودم. فرزندش ابوجعفررا كه خردسال بود. آوردند. امام فرمود: اين مولودى است كهبراى شيعيان ما با بركتتر از او زاده نشده است.
امام جواد(ع) ۳ روزه بود که شهادتین را بر زبان جاری ساخت
علامه مجلسی در بحار الانوار به نقل از دایه امام جواد(ع) می‌نویسد: چون روز سوم ولادت فرا رسید، آن مولود نورانی دیده حقیقت‌بین خویش را به آسمان گشود و به سوی راست و چپ نظر کرد، سپس شهادتین را بر زبان جاری ساخت.
دهم رجب سال 195 هجری بود که با ولادت امام جواد(ع)، خانه پدر بزرگوارش امام علی بن موسی الرضا علیه‌السلام نورانی شد و امام رضا در حق فرزندش فرمود: این مولودى است که براى شیعیان ما «در این زمان» با برکتتر از او زاده نشده است.
حکیمه خاتون، دختر امام موسی کاظم(ع) و خواهر امام رضا(ع) درباره ولادت برادرزاده‌اش می‌گوید: پس از آن‌که نوزاد را در جامه‌های مطهر پیچیده بودیم و حضرت رضا(ع) او را از ما گرفت، در گهواره گذاشت و به من سپرد و فرمود: از این گهواره جدا مشو!
شهادت حضرت جواد (ع)
اين نوگل باغ ولايت و عصمت گرچه کوتاه عمر بود ولی رنگ و بويش مشام جانها را بهره مند ساخت. آثار فکری و رواياتی که از آن حضرت نقل شده و مسائلی را که آن امام پاسخ گفته و کلماتی که از آن حضرت بر جای مانده، تا ابد زينت بخش صفحات تاريخ اسلام است. دوران عمر آن امام بزرگوار 25سال و دوره امامتش 17سال بوده است. معتصم عباسی از حضرت جواد (ع) دعوت کرد که از مدينه به بغداد بيايد.
منابع و مآخذ
- شیخ طوسى، رجال، الطبعة الاولى، نجف، منشورات المكتبة الحیدریة، 1381
- زندگانى سیاسى امام جواد علیه السلام/ سید جعفر مرتضى عاملى، ترجمه سید محمد حسینى، دفتر انتشارات اسلامى، 1367.
- نگاهى گذرا بر زندگانى امام جواد علیه السلام/ سید عبدالرزاق موسوى مقرّم، ترجمه پرویز لولاور، بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى، 1371.
فهرست مطالب
مقدمه 1
امامت حضرت جواد عليه السلام در خردسالي 2
شاگردان امام جواد(علیه السلام) چه کسانی بودند 6
همسران امام جواد(علیه‌السلام) 13
ازدواج امام جواد(علیه‌السلام) با ام الفضل 14
ازدواج امام جواد(علیه‌السلام) با دختر مأمون 15
انگیزه‌های مأمون 15
چرا امام جواد علیه السلام با دختر قاتل پدرش ازدواج کرد؟ 17
همسر امام جواد علیه السلام چگونه مرد؟ 19
امام جواد(علیه السلام)تجسم صلابت 19
امام جواد(ع) ۳ روزه بود که شهادتین را بر زبان جاری ساخت 27
شهادت حضرت جواد (ع) 29
منابع و مآخذ 30
مقاله فوق دارای صفحه مشخصات، فهرست مطالب و 30 صفحه متن (در قالب word 
) با رعایت کامل صفحه بندی می باشد. همچنین فونت های کار شده برای متن مقاله B Mitra(14) و برای تیترهای داخل مقاله B Titr می باشند.
قیمت این مقاله 2100 تومان می باشد، جهت دریافت کامل متن مقاله (قابل ویرایش) بالای صفحه روی پرداخت و دریافت کلیک کنید
مشاهده فهرست مقالات مذهبی 
نوشته شده در 8 آبان ۱۴۰۰
لطفا پس از بهره مندی از مطالب فوق با نظر گرمت به من انرژی مثبت تزریق کن 🙂
دیدگاهها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.