«بناهای برونگرا»

مقدمه

بناهای برونگرا بناهایی هستند که با فضای بیرونی خود، شامل عناصر شهری مثل گذر، مسیر و دیگر عوامل بیرونی در ارتباط مستقیم بوده و فضای داخلی آن نیز همین ارتباط را با فضای بیرونی دارند. این نوع بناها، هم در قالب معماری عمومی و (برای مشاهده کامل مقاله، آنرا بخرید!) بیشتر در مقابر و مساجد، امامزاده ها و مانند آن و هم در قالب معماری مسکونی، در نقاط مختلف ایران ساخته شده اند. تفاوت بارزی که با بناهای دیگر به خصوص بناهای قسمت مرکزی ایران دارند، در عنصری به نام حیاط است.

حیاط در معماری اصطلاحا درونگرا، علاوه بر عملکردهای ارتباطی و انسجام دادن به فضاهای مختلف، فضای باز بیرون را به داخل آورده و اغلب فضاهای داخلی به آن باز می شوند؛ و بدین ترتیب، خانه ارتباط بسیار کمی با بیرون خ(برای مشاهده کامل مقاله، آنرا بخرید!)این امور عملکردی و ارتباطی، در خانه­های برونگرا به عناصر مختلف دیگری واگذار شده است.

نیاز به داشتن پناهگاه از دیدگاه های مختلف، عامل شروع یا نقطه شروع امر ساختمان سازی به وسیله بشر تلقی شده است. این که این نیاز چگونه در انسان به وجود آمده، موضوعی است که مکاتب مختلف فکری به نحوی به آن جواب داده اند. در بیشتر جواب ها، انسان موجودی سرگردان در طبیعت بوده که وقتی غاری یا درختی را می بیند به آن پناه می برد و در این جا است(برای مشاهده کامل مقاله، آنرا بخرید!)ختن با الگویی مثل غار دست می دهد.

این مطالعات بعدها با تکیه بر دیدگاههای اقتصادی گسترش داده شده است؛ و با مبنا قرار دادن اقتصاد به عنوان همه چیز، معماری انسان را به دوره های مختلف تاریخی و مادی تقسیم کرده.

اما، این مطالعات بدون در نظر گرفتن مبداء آفرینش، هیچ گاه نخواهد توانست برداشتی صحیح از پدیده های تاریخی ارائه دهد. چرا که پدیده های معماری در رابطه با روح و معنویات انسانی نیز بوده و در نظر نگرفتن این (برای مشاهده کامل مقاله، آنرا بخرید!)چشم پوشی از بسیاری نکات هنری و ظریف معماری، که جهانی از عشق و ایمان به خدا و معنویت در آنها نهفته است.

بیان مختصر برخورد انسان با طبیعت اطرافش، دلایل انتخاب محل زندگیش و رابطه بنا با طبیعت اطراف

دشت گیلان، آب و هوایی معتدل و مرطوب دارد و بوسیله حصار بلند البرز از بقیه نقاط ایران جدا می شود. پوششهای گیاهی موجود در این منطقه، تاثیر مهمی در نوع معماری محلی آن دارد. تا جایی که معماری گیلان را می توان بر حسب نو(برای مشاهده کامل مقاله، آنرا بخرید!)ی چوبی نیز گفت. کشاورزی راه معاش عمده ساکنین آن بوده است.

ماسوله در نقطه غربی استان گیلان مرز بین این استان و آذربایجان شرقی است و در منطقه­ای کوهستانی قرار گرفته است. راه ارتباطی بازرگانی دو استان از این محل گذشته و این شهرک، در اقتصاد منطقه نقش مهمی را ایفا کرده است. مردم آن بیشتر از راه تجارت و دامداری امرار معاش می کرده اند؛ اگرچه این شهرک در استان گیلان قرار دارد، اما معماری آن با دشت گیلان کاملا متفاوت است.

ابیانه در دل یکی از شاخه های کوه کرکس واقع شده و به فاصله ای نه چندان در مشرق آن، کویر بزرگ مرکزی قرار دارد. بنای این روستا در دامنه کوه و مشرف به دره به آن موقعیت ویژه ای بخشیده است. روستاهای اطراف آن نیز، کمابیش به همین صورت هستند. هر چند محل قرارگیری آن بر روی ناهمواری ها تا حدی شبیه به ماسوله است، و(برای مشاهده کامل مقاله، آنرا بخرید!)اهی و رطوبت در آن خبری نیست. اهالی ابیانه با ایجاد باغها و مزارع وسیع، محیط اطراف خود را تغییر داده اند. همین طور، ابیانه نقطه ارتباطی بین روستاهای اطراف و کاشان به اصفهان از راه چاه ـ قاده بوده است.

دامنه کوه ها در نقاط مختلف ایران، محلی های مناسبی جهت اسکان انسان بوده و تعدا زیادی از شهرها و روستاها در این مناطق قرار گرفته اند.

دشتها نیز، چه دشتهای ساحلی و چه دشتهای جلگه ای حاشیه رودخانه ها، محلهای استقرار مناسبی برای مردم بوده اند.

در کلیه این مناطق، تک بنا در مقیاس بزرگ و منطقه ای با محیط اطراف خود سازگاری و ارتباط پیدا می کند.

در مقیاسی کوچکتر، بنها با مجموعه ای از بناهای دیگر که تشکیل آبادی را می دهد و با تعداد بیشتری بنا که شامل روستا می شود و همین طور در مقیاسی بالاتر با شهر، ارتباط برقرار می کند.

در همه این مقیاس ها، روابط اجتماعی بین انسان ها از ارتباط انسانی با انسان دیگر گرفته تا رابطه انسان با طبیعت در کلیه زمینه های اجتماعی و رابطه معنوی حاکم بر او یعنی رابطه با خدا به خوبی مشاهده می شود و تفاوت در این نوع بناها، از همین روابط پدید می آید.

در دشت گیلان، به دلیل موقعیت خاص اقتصادی که دارا می باشد، روستاهای زیادی به صورت پراکنده وجود دارند. این روستاها در رابطه مستقیم با محل مورد کشت و تولید محصولات خود قرار گرفته اند. بدین ترتیب که هر خانه می تواند معمول(برای مشاهده کامل مقاله، آنرا بخرید!)خود در رابطه مستقیم باشد؛ و با این که مجموعه ای از آنها در کنار هم قرار می گیرند و محل کشت و زراعت از آنها کمی دورتر باشد و عامل انسجام این قطعات و این عناصر، مسیر است.

در شهر لاهیجان، بافت شهر به صورت متراکم است و کوچه های تنگ، رابطه قطعات مختلف را میسر می سازد.

بافت شهر ماسوله و ابیانه تقریبا شبیه به هم است. شهرک ماسوله در دامنه کوهی شیبدار قرار گرفته و دو مسیر منطقه ای از بالای آن به خلخال و از پایین به زنجان می روند. ویژگی عمده ماسوله که از تراکم بناها ناشی می شود، استفاده از بام خانه ها به عنوان قسمتی از مسیر عمومی است.

ابیانه نیز در کنار تپه ای واقع شده است. بافت آن تقریبا موازی با خط الراس تپه به صورت کشیده است.

راشتا یا راسته اصلی نیز، موازی با خط الراس می باشد. مسیرهای منطقه ای یکی از دره و دیگری با داخل شدن به راسته از آن گذشته، به چاه قاده و مورچه خورت و در نهایت به اصفهان می رس(برای مشاهده کامل مقاله، آنرا بخرید!) (بر خلاف ماسوله که شیب زیاد، تراکم زیادی را در آن باعث شده است)، مسیرها هر کدام مقدار زمینی را به خود اختصاص داده اند و راشته آن دارای عرضی مناسب است.

در ابیانه بام بعضی خانه ها به عنوان حیاط خانه بالایی است، ولی به صورت مسیر عمل نمی­کند. مراکز فرهنگی مثل مسجد جامع، زیارتگاه و سایر مساجد در طول راشتا قرار دارند.

ابیانه بر خلاف ماسوله که یک مرکز تجاری مهم مبادله کالا در سطح منطقه می باشد، نقش تجاری نداشته و مردم آن از راه کشاورزی و دامداری امرار معاش می کنند.

در دشت گیلان با استفاده از چوب، دیوارها را در دو نوع زگمه ای و زگالی ساخته و بعضی از ساختمان های بنام شکیلی، بالاتر از سطح زمین ساخته می شود. در همین منطقه، بیشتر در محور آستارا فومن، دیوارهای خشتی نیز مشاهده شده اند. پوششهای در این منطقه شیبدار و در انواع گالی پوش، کولش سر و لت پوش هستند.

در ماسوله، دیوارها تا طبقه اول سنگی است و بعد از آن خشتی می شود. نوع پوشش از نوع تخت است که با استفاده از یک تیر حمال اصلی به نام جیرین و تیرچه هایی بر روی آن به نام ورده شکل گرفته و با تخته کوبی و گل به هم وصل شده و (برای مشاهده کامل مقاله، آنرا بخرید!) شود.

در ابیانه، دیوارها معمولا خشتی است و پوشش آن تخت و از چند تیر حمال یا بالارو تیرچه هایی (فرسب) تشکیل می شود.

گونه اولیه (سلول اولیه) معمولا چند عملکرد یا کاربرد دارد. مانند: خواب، نشیمن، غذاخوری و … همین طور در طول زمستان همین اتاق با استفاده از اجاق و تنور عملکردی زمستان نشین پیدا می کند. در داخل اتاق، طاقچه های متعددی جهت قرار گیری اشیاء و لوازم منزل تعبیه شده است.

در دشت گیلان، خانه مجموعه ای از عناصر مثل مسکن، تلمبار، کندوج، کوتی، باغچه، چاه، مستراح و غیره می باشد که در داخل قطعه زمینی محصور در پرچین یا پرسین است. خود مسکن شامل اتاق، ایوان، تلار (بالاخانه و تلار در بعضی نقاط) و در مجموع ترکیبی زیبا از این عناصر با هم است.

در ماسوله، ارسن خانه مجموعه ای از فضاهایی مثل دالان، سرد (پله)، بینی (انبار)، چغم، سومه، انواع اتاقها مثل روکه که (اتاق کوچک)، پیله که (اتاق بزرگ)، تالار و تالار پیش (پیشگاه یا بالکن) است. در ضمن، حیاط هر خانه بام خانه زیرین آن می باشد.

در ابیانه ترکیب فضاها شامل دالان یا و(برای مشاهده کامل مقاله، آنرا بخرید!) انواع اتاقها مثل اتاق زمستان نشین (تاخونه) و اتاق تابستان (یورت وهاری)، اتاق دستدان، صفه، ایوان و پیشگاه است. مطبخ آن یا در داخل خانه و یا در خارج آن است.

در دشت گیلان گسترش ابتدایی در سطح به صورت عرضی بدون استفاده از ایوان است، در انواع گسترش یافته تر در سطح، ایوان در جلوی آن قرار می گیرد.

دشت گیلان

گونه های برونگرا با پوشش شیب دار

بررسی اجمالی گونه های برونگرا با پوشش شیب دار

ویژگی برونگرایی چیزی است که در سایر نقاط ایران نیز شبیه به آن دیده می شود. اما وقتی از ویژگیهای پوشش آن، یعنی شیب دار بودن صحبت می شود، فکر انسان ناخودآگاه متوجه اوضاع طبیعی این منطقه می گردد. این جا است که گیلان و کل ناحیه جلگه خزر از دیگر نقاط ایران جدا می شود.

این منطقه بوسیله حصار بلند البرز از بقیه ایران جدا می گردد. کوههای این استان قسمتی از مجموعه ناهمواری های جنوب و جنوب غربی دریای مازندران است که از دره رود آستارا در شمال تا کوههای سوماسوس در مشرق کشیده شده است. این(برای مشاهده کامل مقاله، آنرا بخرید!)بخش رشته کوههای غربی و بخش غربی سلسله جبال البرز است. رشته غربی شامل کوههای طالش، ماسوله و پشت کوه می­باشد و از دره رود آستارا تا تنگ منجیل گسترده شده است.

دامنه های شرقی این کوهها با شیب تندی به دریای مازندران و قسمتی از جلگه گیلان مشرف بوده و پوشیده از جنگل است و دامنه­های غربی آن شیب کمی را دارا می باشد. این رشته کوه مانند سدی بین آذربایجان و دریای خزر قرار گرفته است. بخش غربی کوههای البرز شامل چندین رشته می باشد که از دره سفید رود به سمت مشرق تا کوههای استان مازندران ادامه پیدا کرده است؛ و شامل ناهمواریهای ناحیه دیلمان، لاهیجان، عمارلو و خزران می باشد.

بین دامنه های شمالی کوههای البزر و سواحل جنوبی دریای خزر، جلگه گیلان قرار دارد و به دو بخش جلگه های باریک شرقی و شمال غربی و جلگه مرکزی تقسیم می شود.

این منطقه دارای نوع خاصی از آب و هوا است که به آن آب و هوای معتدل خزری می گویند؛ و ناشی از تاثیر کوههای البزر و دریای خزر می باشد. کوهستان طالش با جهت شمالی ـ جنوبی و کوهستان البرز با امتداد شرقی ـ غربی مانند سدی از عبور بخار آب حاصله از دریای خزر و بادهای مرطوب و شمال غربی به داخل ایران جلوگیری می کنند و به سبب ارتفاع زیادی که دارند موجب بارندگی بسیار در این ناحیه می گردند.

مجموع این عوامل باعث شده است که در این منطقه، پوششهای گیاهی غنی داشته باشیم. جنگلهای انبوه بیشتر در دامنه های شمالی و کوهپایه های اطراف شهرها مشاهده می شود و درختان آن عبارتند(برای مشاهده کامل مقاله، آنرا بخرید!)رز، راش، بلوط، اوک، آزاد، توسکا، شمشاد و زیتون. علاوه بر این، انواع درختان دیگر به صورت پراکنده در جنگلهای گیلان یافت می شوند که عبارتند از: افرا، نارون، شاه بلوط و غیره.

این ویژگی های جغرافیایی باعث شده است که چوب و مصالح گیاهی، عناصر اصلی ساختمانی در این منطقه را تشکیل دهند.

بافت اغلب روستاهای واقع در دشت گیلان به صورت پراکنده است و هر خانه که مشتمل بر عناصر مختلفی است، به صورت قطعه زمینی بزرگ می باشد که گاهی با محل کار که اغلب شالیزار است، فاصله کمی دارد.

در شهرهای بزرگ این استان مثل دیگر شهرهای ایران، بافتها به صورت متراکم می باشد. خانه تا حد زیادی عناصر داخلیش با خانه های روستایی متفاوت است. به وسیله دیوار دور حیاط، از خانه کناری خود جدا می شود و کوچه های تنگی رابطه بین آنها را میسر می سازد.

به کارگیری انواع مصالح در مناطق مختلف، در ارتباط مستقیم با دسترسی به مواد موجود در محل می باش(برای مشاهده کامل مقاله، آنرا بخرید!) موقعیت طبیعی محل طوری است که به بیننده استفاده مطلق از مصالح چوبی را القا می کند، ولی با کمی دقت مشاهده می شود که در فواصل کوتاهی از هم نوع مصالح در سازه های مختلف تغییر می کند. اما به هر حال، وفور جنگلهای انبوه یا پراکنده، چوب را عنصر ساختمانی خاص منطقه گیلان ساخته است.

شهرک ماسوله

شهرک ماسوله در غربی ترین قسمت استان گیلان قرار گرفته است. منطقه ای که ماسوله در آن قرار گرفته، منطقه ای کوهستانی است. دنباله سلسله جبال قافلان کوه از جنوب آن می گذرد و در نقطه مقابل این رشته، کوه طالش قرار دارد.

از دره به وجود آمده (قرل دره) ماسوله رودخان گذشته و به مرداب انزلی می ریزد. محلی که ماسوله فعلی قرار گرفته، قبلا به بقر بیشه معروف بوده است.

پوشش گیاهی محل متنوع است و در ادامه خواهیم دید که چگونه بر روشهای ساختمان تاثیر گذارده است. انواع درختانی که در کوههای روبروی آن یافت می شوند، عبارتند از:

راش، اولس و همچنین بوته ای به نام خرف (سرخس) و انواع گیاهان دیگر.

در گذشته، یکی از راههای رسیدن به زنجان و خلخال و به عبارتی دیگر راه ارتباطی بین استان گیلان و آذربایجان، از ماسوله می گذشته است. ماسوله به عنوان یک مرکز مهم مبادله کالا در سطح منطقه عمل(برای مشاهده کامل مقاله، آنرا بخرید!)و راه زمستانی و تابستانی آن به استان آذربایجان متفاوت بوده است. در زمستان ترجیح داده می شد که از راه بالای ماسوله (محله کشه سر) و در زمستان از راهی که از وسط قزل دره می گذشته، عبور کنند.

ماسوله در دامنه کوهی با شیب زیاد قرار دارد. علاوه بر شیب شمالی ـ جنوبی، دو شیار نیز شرقی ـ غربی به شهرک داده اند. قمر دره، شیار وسط شهرک است که جهت شهرک را نیز، تا حدود نود درجه تغییری می دهد.

تاریخ ماسوله به گذشته های بسیار دور برمی گردد. ماسوله قدیمی یا کهنه ماسوله، در حدود چهار کیلومتری شمال غربی منطقه فعلی بوده است. اسم آن محل را ماه سالار کوه می گفتند. دلایل مختلفی برای تغییر محل ماسوله ذکر شده است. ولی اغلب، وجود مقبره امامزاده عون ابن علی (ع) را دلیل عمده این تغییر می دانند.

ماسوله، زمستانی سرد و تابستانی معتدل دارد. با این حال، آفتاب تابستانی آن سوزنده است.

بافت ماسوله پیوندی بسیار نزدیک با وضع طبیعی آن دارد. شیارهای موجود در محل باعث شده اند که تعداد مسیرهای طولی و موازی این شهرک کم بوده و جهت مستقیم نداشته باشد.

در بعضی نقاط نیز، از ساباطها جهت ارتباط بین دو مسیر موازی استفاده شده است.

یکی از ویژگی های مهم ماسوله، استفاده از بام خانه ها به عنوان مسیر است. این نکته لازم به ذکر است که همیشه در فاصله بین خانه ها و بام همسایه مسیری هر چند با عرض کم از زمین طبیعی قرار دارد. استفاده از این بام ها به وسیله تفاهم بین اها(برای مشاهده کامل مقاله، آنرا بخرید!). این مساله تاثیرگذار در برخی عناصر معماری است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. پل (پرت) عنصر دیگری جهت ارتباط بین مسیرها می باشد.

شیار اصلی یا قمر دره، شهرک را به دو نیم کرده و همین طور جهت مسیرها و قطعات بافت را عوض می کند. در قسمتی از این شیار، بازار قرار دارد، بازار در ماسوله به عنوان محله ای جدا نیست و متعلق به تمام محلات موجود است.

قطعات بافت مسکونی، متشکل از خانه های برونگرا هستند. این قطعات علاوه بر اینکه یکی از عناصر بافت شهر می باشند، در عین حال به عنوان مسیری برای قطعه دیگر عمل می کنند.

طول قطعات برای ای(برای مشاهده کامل مقاله، آنرا بخرید!)فاع بالاتر محدود است. خانه هایی که در این قطعات قرار می گیرند هر کدام به طریقی، به مسیرهای مختلف دسترسی دارند. این قطعات تشکیل دهنده بافت مسکونی ماسوله هستند. جهت آنها نیز همانطور که گفته شد، با جهت شیب طبیعی زمین هماهنگ است. جهت بخشی از بناهای شهر رو به جنوب و بخش دیگر، رو به جنوب شرقی می­باشد.

فهرست مطالب

مقدمه 1
بیان مختصر برخورد انسان با طبیعت اطرافش، دلایل انتخاب محل زندگیش و رابطه بنا با طبیعت اطراف 4
دشت گیلان 9
گونه های برونگرا با پوشش شیب دار 9
ارسن به معنی مجموعه عناصر تشکیل دهنده خانه 13
شهرک ماسوله 19

مقاله فوق دارای صفحه مشخصات، فهرست مطالب و 27 صفحه متن (در قالب و ) با رعایت کامل صفحه بندی می باشد. همچنین فونت های کار شده برای متن مقاله  B Nazanin(15) و برای تیترهای داخل مقاله B Titr می باشند.

قیمت این مقاله 6100 تومان می باشد، جهت دریافت کامل متن مقاله (قابل ویرایش) بالای صفحه روی پرداخت و دریافت کلیک کنید

مشاهده فهرست مقالات عمران

اینم ببین اینجا

نوشته شده در 11 آبان 1402

لطفا پس از بهره مندی از مطالب فوق با نظر گرمت به من انرژی مثبت تزریق کن 🙂