تربیت از دید اسلام

«تربیت از دید اسلام»

مقدمه

تربیت کودک که موضوع بحث می باشد از مسائل مهم و موردتوجه دانشمندان جهان می باشد و درباره آن کتاب های بی شماری نوشته اند. اسلام نیز به این امر توجه کامل داشته و در قرآن کریم و احادیث، پیرامون تربیت کودک تعالیم بسیاری به مسلمین داده شده است.

اسلام در تعالیم تربیتی خود به مفاهیم بسیاری از جمله وراثت، محیط، روحیات پدر و مادر، نژاد و …. توجه کافی و وافی داشته است. حتی در ادبیات عرفان اسلام داریم که هنگام تربیت یک کودک را سال ها قبل از تولدش دانسته و این خود نکته بسیار مهم و جالبی است که اگر پدر و مادری قصد دارند در آینده صاحب فرزندی شوند در سال های قبل از انقعاد نطفه، خودشان را تزکیه و تربیت نمایند و سپس اقدام به فرزند داری نمایند.

توصیه های عملی و عبادی قبل از بارداری و ایام بارداری

طبق روایات و توصیه های ائمه اطهار(ع) پدر و مادر قبل از بارداری و در ایام بارداری می­بایست سوره نور را بخوانند که در این میان تلاوت آیه نور[1]  بیشتر توصیه شده است.

طبق روایات برای هر یک از ماه های بارداری مادر برنامه ای توصیه شده است از جمله:

ماه اول: خواندن سوره «یس» و «الصافات» در روزهای پنج شنبه و جمعه. خواندن نماز یومیه در اول وقت و قبل از نماز حتماً اذان و اقامه گفته شود.

ماه دوم: خواندن سوره «الملک» در روزهای پنج شنبه و جمعه. روز پنج شنبه 140 مرتبه و روز جمعه 100 مرتبه صلوات  با «و عجل فرجهم». خواندن صلوات کبیره. «اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم و اهلک عدوهم و العن اعدائهم من الجن و الانس من الاولین و الاخرین.»

ماه سوم: خواندن سوره «آل عمران» در روزهای پنج شنبه و جمعه. خواندن سوره قدر در یکی از رکعت نمازها. خواندن سوره «قدر» و «کوثر» و صلوات کبیره. 7 مرتبه استغفار بعد از هر نماز.

ماه پنجم: خواندن سوره «الفتح» روزهای پنج شنبه و جمعه. خواندن سوره «النصر» در یکی از نمازها.

ماه ششم: خواندن سوره «واقعه» در روزهای پنج شنبه و جمعه. خواندن سوره «التین» شبها در یک نماز.

عامل وراثت

دانشمندان در تحقیقات خود متوجه شدند که در هر سلول ذرات ریزی به نام کروموزم وجود دارد که در روی این کروموزم ها ذرات بسیار کوچکتری به نام ژن وجود دارد که عامل حقیقی وراثت این ذرات کوچکند.

رسول اکرم و ائمه طاهرین علیهم السلام که حقایق را با نور وحی و الهام می دیدند به این قانون عظیم خلقت توجه کامل داشته و در بعضی روایات درباره این راز بزرگ سخن گفته و کلمه «عرق» را معرف عامل وراثت قرار داده اند. رسول اکرم می فرمود:

انظر من ایی شیء تضع ولدک فان العرق دساس

ببینید نطفه خود را در چه محلی مستقر می کنید، از قانون وراثت غافل مباشید، توجه کنید زمینه پاکی باشد تا فرزندان وارث صفات ناپسند نشوند.

از حضرت علی (ع):

حسن الاخلاق برهان کرم الاعراق.

سجایای اخلاقی دلیل پاکی وراثت و فضیلت ریشه خانوادگی است.

همان گونه صفات ظاهری طفل از پدر و مادرش بوسیله ژن انتقال می یابد سجایای اخلاقی و صفات پسندیده یا سیئات اخلاقی و ملکات ناپسند پدران و مادران نیز در فرزندان زمینه هایی را ایجاد می کند. پدران و مادران سخی و شجاع، فداکار و خدمتگزار اغلب فرزندانی پرمایه و با فضیلت می آورند و بر عکس از خاندانهای بخیل و زبون خودخواه و ترسو بیشتر بچه های پست و فرومایه متولد می شوند.

در نظر اسلام فضائل یا رذائل پدران و مادران در فرزندان آثار قابل ملاحظه ای می گذارد و فرزندان وارث آن صفات پسندیده یا ناپسند خواهند بود. در قرآن کریم از زبان نوح پیغمبر فرموده است:

«رب لا تذر علی الارض من الکافرین دیارا انک تذرهم یضلوا عبادک و لا یلد وا الا فاجرا کفارا»

«پروردگارا این مردم کافر و گمراه  را از صفحه زمین برانداز چه آنها را به حال خود واگذاری از طرفی مایه گمراهی دگران می شوند و از طرف دیگر فرزندانی می آورند که جز آلوده و پلید نخواهد بود.»

دیوانگی

یکی از صفات خطرناکی که از راه وراثت به فرزندان منتقل می شود جنون است. پدر و مادر دیوانه فرزند دیوانه می آورند و این خود قانون اجتناب ناپذیر طبیعت است. مولود دیوانه نه تنها خودش بدبخت است بلکه می تواند منشا بدبختی جامعه شود.

اسلام در چند مورد برای برهم زدن عقد ازدواج تسهیلات قانونی مقرر کرده که یکی از آن موارد جنون است.

حماقت

مردان و زنانی که دچار ضعف عقل و حماقت هستند بچه های ضعیف العقل می آورند و این خود یکی از بزرگترین بدبختی های فرد و خانواده و اجتماع است.

سرنوشت

نکته دیگر که برای پایان این بحث در نظر گرفته ام، این است که سعادت ها و شقاوت ها، خوشبختی ها و بدبختی ها که همگی بر روی تربیت طفل تاثیر می گذارند در شکم مادر نصیب فرزند می شود دو قسم است: بعضی از آنها بصورت سرنوشت قطعی و اجتناب ناپذیر است و تا پایان عمر با فرزندان خواهد بود مثل دیوانگی و کوری مادرزاد و در این قبیل موارد شرائط رحم علت تامه آنها است. ولی بعضی از بدبختی ها و خوشبختی های جسمی و روانی است که در رحم مادر بطور زمینه مساعد و قابلیت برای فرزند ایجاد می شود و در واقع شرائط رحم علت العلل است. در این قبیل موارد سعادت و شقاوت رحم مادر سرنوشت قطعی نیست بلکه ملاک بقا یا محو آن صفات پسندیده یا  ناپسند عوامل تربیتی و شرائط مساعد یا نامساعد است. پدران پاکدل و با ایمان و مادران عفیف و با فضیلت از نظر شرایط وراثت فرزندان خوب و پاکدل می آورند، اطفال آنان در رحم مادر سعادتمند و خوشبخت خواهند بود، علل و عوامل انحراف موروثی در آنان نیست. ولی نمی توان گفت این سعادت تا پایان عمر حتماً باقی خواهد ماند زیرا ممکن است مربی بد و محیط ناپاک سیر تکامل را عوض کند و سجایای موروثی و صفات پاک معنوی را بدست فراموشی بسپارد و همین طور برعکس.

تاثیر مادر در تکوین جنین

چرا اخبار ملاک سعادت و شقاوت را رحم مادر دانسته و از صلب پدر اسمی نبرده است؟ سهم مادر در ساختمان فرزند به مراتب بیش از پدر است. با انعقاد نطفه در رحم سلول اولیه فرزند تکوین می شود و پدر و مادر به طور متساوی در آن سهیمند ولی مادر از نظر دوران حمل و تغذیه کودک در رحم سهم بیشتری در ساخت جسم و جان فرزند بدست می آورد. به همین جهت تاثیر مادر در خوشبختی و بدبختی فرزند بیشتر از پدر است. به همین جهت سلامت و مرض، پاکی و ناپاکی، مستی  و مسمومیت مادر در جنین اثر مستقیم دارد.

«وظیفه مرد در تولید مثل کوتاه است ولی از آن به بعد زن تقریباً نه ماه به طول می انجامد و در این مدت جنین بوسیله موادی که با خون مادر پس از تصفیه در جفت به او می رسد تغذیه و رشد می کند.»[1]

وقتی حضرت سجاد را به ولادت مولودی بشارت می دادند نمی پرسیدند پسر است یا دختر بلکه از اندام معتدل و ساختمانی سالم او سوال می کرد. چون خبر سلامتش را می شنید می گفت خدایرا شکر که او را قبیح و ناموزون نیافریده است. با این بیان اهمیت رحم مادر در خوشبختی و بدبختی فرزند به خوبی روشن می شود. اگر روایات سعادت و شقاوت را در رحم مادر دانسته و از پدر نامی نبرده است برای این است که ساختــمان کودک و سرچشــمه بدبختی ها و خوشبختــی هایش رحم مادر است. مادرانی که گرفتار انحراف های اخلاقی و امراض معنوی هستند فرزندان مبتلا و آلوده می زایند.

غفلت از انحراف های روانی

     ناخوشی و مرض در نظر بیشتر مردم منحصر به امراض جسمانی است. سیئات اخلاقی و ملکات ناپاک را بحساب ناخوشی نمی گذارند. در موقع ازدواج تمام توجه مردان معطوف به زیبایی صورت و اندام و سلامت جسم زن است و از صفات اخلاقی و ملکات معنوی زن پرسش نمی کنند و زن ها نیز مردان را به همان نظر نگاه می کنند.

ربط جسم و جان

سجایای اخلاقی یکی از ارکان مهم بحث تربیت کودک است چرا که جسم و جان آدمی با هم آمیخته و پیوسته است، هر کدام تحت تاثیر دیگری است. همانطور که فعالیت های بدنی در روان انسان اثر می گذارد، افکار و معنویات هر انسان روی بدنش تاثیر می کند. به عنوان مثال حضرت علی (ع) درباره حد و تاثیری که این خلق بر روی بدنت می گذارد می فرماید:

تاثیر حالات مادر در جنین

حال به این نتیجه می رسیم که تمام حالات جسمی و روانی مادر روی بچه تاثیر می کند زیرا بچه در رحم مانند یک عضو مادر است.

تربیت و محیط

بچه ای که از پدر و مادر پاکدل و پر فضیلت پدید آمده است زمینه های مساعد برای صفات پسندیده را دارد ولی اگر او را از کودکی در محیطی فاسد ببرند و بدست افراد کثیف و بداخلاقی بسپارند، سرانجام یک فرد کثیفی از آب در آید و هرگز صفات خانوادگی و زمینه های موروثی در برابر قدرت تربیت تاب مقاومت ندارد.

پسر نوح با بدان بنشست خاندان نبوتش گم شد

بعکس بچه هایی که از پدران و مادران ناپاکدل و پلید متولد شده اند و صفات موروثی در آنان زمینه های نامطلوبی را بوجود آورده است اگر در محیط خوبی واقع شوند  و مربیان شایسته ای آنان را تربیت کنند می توانند افراد خوب و بافضیلتی بار آیند.

صفات قابل تغییر

امام باقر در ضمن حدیثی قابلیت تغییر بعضی از صفات موروثی طفل را در رحم مادر با کلمه «بداء» بیان فرموده است. «خداوند به دو فرشتــه مامور ساختمــان کودک را در رحم مادر وحی می کند: قضا و قدر و فرمان نافذ مرا درباره طفل ثبت نمایید و برای من شرط بداء قرار دهید یعنی صفاتی را که ثبت می کنید بطور سرنوشت قطعی نیست بلکه در شرائط مخصوصی قابل تغییر است. فرشتگان می گویند چه بنویسیم؟ خداوند می فرماید سر بردارد و پیشانی مادر را ببینید، در پیشانی مادر لوحی مشاهده می کنید که صورت و قیافه و عمر و عهد و پیمان معنوی و سعادت و شقاوت و تمام شئــون زندگی طفل در آن نوشته شده است. فرشتـــگان آنچه در لوح ثبت است می نویسند و قابلیت تغییر را در آن قید می کنند.»[1]

در این حدیث دو نکته جالب توجه است: اول آنکه لوح در بازو و یا سینه مادر نیست بلکه در پیشانی مادر است. پیشانی در عین اینکه از نظر جسمی یکی از اعضای بدن است می تواند کنایه از دستگاه معنوی و افکار و مغز مادر باشد. بنابراین مجموعه نوشته های تکوینی جسم و فکر مادر زمینه ساختمان فرزند است. نکته دوم آنکه کلمه «بداء» در امر خداوند آمده و فرشتگان نیز لوح را با شرط بداء ثبت می کنند و این در کمال صراحت دلالت دارد که تمام صفات موروثی شکم مادر سرنوشت قطعی و حتمی نیست و عواملی من جمله محیط و تربیت می تواند آنرا تغییر دهد.

اگر همه وراثت ها قطعی و غیر قابل تغییر باشد. اگر تمام صفات ناپسندیده و خلقیات بد پدران و مادران نیز مثل رنگ چشم یا دیوانگی و حماقت، سرنوشت حتمی و غیر قابل تخلف فرزندان باشد قیام انبیاء الهی و تعالیم مقدس آسمانی زائد و بی معنی است و کلیه سازمان های تربیتی و اصلاحات اخلاقی جوامع بشری بی فایده و لغو خواهد بود.

تربیت از دیدگاه اسلام

     اسلام هرکسی را که دارای هر قسم وراثت خانوادگی و سرشت فطری باشد قابل تربیت تلقی می کند و عملاً او را در معرض تعلیم خداپرستی  و درس سجایای اخلاقی  و روش های مقدس الهی اورا به حیات انسانی زنده می کند و اگر ذخائر مقدسی در باطن او باشد از قوه به فعلیت در می آورد.

برای نیل به سعادت و تامین کمال لایق  انسان از نظر تربیت باید به دو اصل توجه شود: یکی احیای استعدادهای مفید و دیگر اماته تمایلات مضر و زمینه های نادرست. به عبارت واضح تر مربی لایق کسی است که بتواند از یک طرف کلیه قابلیت های درونی و استعدادهای نهانی کودک را با مراقبت های علمی و عملی تدریجاً پرورش دهد و از قوه به فعلیت بیاورد و از طرف دیگر زمینه­های نامطلوبی را که از پدر و مادر یا آباء گذشته به آنها به ارث برده است مرکوب نموده بدست فراموشی بسپارد.

تغذیه سالم

بدن کودک علاوه بر غذا، جان کودک نیز باید تغذیه شود. رشد متعادل و طبیعی بدن کودک در اثر تغذیه سالم است. رشد کامل جان کودک نیز از  راه تغذیه صحیح تربیتی و پرورش های سالم روانی تامین می شود.

راه تغذیه جان

در تغذیه جسم نیروهای دفاعی از هر جهت واردات غذایی و تنفس را مراقبت می کنند. گاهی اتفاق می افتد که عناصر مضری از مرزهای روده و حباب های ریه می گذرند و وارد بدن می شوند. در تغذیه روح که شاه راه های چشم و گوش برای عبور مسائل فکری و تربیتی باز و بلامانع است قطعاً خطر بیشتر خواهد بود زیرا هر مطلب خوب یا بد یعنی غذای مفید یا مضر برای جان بشر بدون برخورد با مانع از این دو راه به حریم روان و به اعماق فکر کودک وارد می شود و آثار خوب و بد خود را می گذارد.

اهمیت تغذیه کودک

گرچه مراقبت در تغذیه صحیح جسم و جان در تمام زندگی لازم است و پیوسته باید مورد توجه باشد ولی بدون تردید سلامت تغذیه روانی و بدنی کودک از یک جوان یا یک انسان سالخورده به مراتب مهمتر است زیرا دوران کودکی اساس سلامتی جسم و جان پی ریزی می شود. یک اشتباه ممکن است طفل را از مسیر سعادت خارج کند و آثار شومش در تمالم طول ایام زندگی ثابت بماند. مسئولیت پدر و مادر در این ایام خیلی سنگین است. غفلت و عدم توجه در پاکی و کامل بودن غذای جسم و جان کودک عوارض غیر قابل جبرانی را به بار می آورد. در سنین اول زندگی است که کودک ساخته می شود و لازم است به تمام جهات مادی و معنوی او توجه داشت. پس کسب حلال و تغذیه کودک از نان حلال پدر و مادر نیز در روایات و گفتار ائمه خیلی سفارش شده است چرا که لقمه حرام مانند آتشی در جان می باشد. همان طور که گفتم وقتی کوفیان امام حسین را به شهادت رساندند دلیل امام کشی آنان را لقمه های حرامی که در گوشت و پوست و استخوان آنها نفوذ کرده بود، می دانستند.

اولین اصل پرورش کودک

اولین اصلی را که در راه تربیت صحیح با زبان ساده و قابل فهم باید به کودک آموخت ایمان به خداست. بشری که درباره معرفت فطری خداپرستی در وجود هر انسان وجود دارد از زمانی که دستگاه درک طفل به فعالیت می افتد و حس کنجکاوی در او بیدار می شود و پیوسته از منشاء و علل اشیاء سوال می کند، روان پاک و بی آرایشش برای پذیرفتن خالق جهان آماده و مهیا است و این طبیعی ترین حالتی است که خداوند در نهاد هر کودکی خلق کره است.

…

فهرست مطالب

مقدمه 1
توصیه های عملی و عبادی قبل از بارداری و ایام بارداری 3
عامل وراثت 4
دیوانگی 6
حماقت 6
سرنوشت 7
تاثیر مادر در تکوین جنین 9
غفلت از انحراف های روانی 10
ربط جسم و جان 10
تاثیر حالات مادر در جنین 11
اطاعت از مقررات و سنن 11
تربیت و محیط 12
صفات قابل تغییر 13
غلبه تربیت بر وراثت و نقش انبیاء در این میان 14
تربیت از دیدگاه اسلام 14
تغذیه سالم 15
راه تغذیه جان 15
سلامت و پاکی غذا 15
تاثیر غذا در روان بشر 16
اهمیت تغذیه کودک 17
اولین اصل پرورش کودک 17
تامین زندگی کودک 18
راستگویی 20
پرورش راستگویی 20
ریشه بیماری دروغگویی 21
ترس از مجازات 22
درمان 22
احترام به کودک 23
غریزه بازی در کودک 24
لجاجت کودک 24
احساسات طفل شیرخوار 25
جواب سلام کودک 26
رفتار عادلانه با کودکان 26
استحباب بازی با کودک 27
پی بردن بر روحیه کودک 28
فرصت دوران کودکی 28
عبادات تمرینی 29
نتیجه گیری 30
منابع 31

مقاله فوق دارای صفحه مشخصات، پاورقی، فهرست مطالب و 31 صفحه متن (در قالب و ) با رعایت کامل صفحه بندی می باشد. همچنین فونت های کار شده برای متن مقاله  B Nazanin(14) و برای تیترهای داخل مقاله B Titr می باشند.

قیمت این مقاله 3200 تومان می باشد، جهت دریافت کامل متن مقاله (قابل ویرایش) بالای صفحه روی پرداخت و دریافت کلیک کنید

مشاهده فهرست مقالات مذهبی

نوشته شده در 19 دی ۱۴۰۰

لطفا پس از بهره مندی از مطالب فوق با نظر گرمت به من انرژی مثبت تزریق کن 🙂