«تربیت دینی فرزندان»
مقدمه
در تربیت اخلاقی، تربیت دینی از جایگاه رفیعی برخوردار است. تحقیقات انجام شده نشان میدهد که تربیت دینی توسط خانواده ها نقش اساسی در سلامت روان و سازگاری اجتماعی دارد. همچنین پژوهشها موید این مطلب است که مذهب میتواند خویشتن داری را که عنصر اساسی در تربیت است افزایش دهد و در این میان خانواده میتواند به عنوان اصلی ترین و اساسی ترین عنصر تربیت دینی تلقی شود.
برای اینکه بتوان تعریفی از تربیت دینی بدست آورد نخست باید به تبیین معنای تربیت و دین پرداخت:
تربیت عبارت است از : «فراهم آوردن زمینه ها و عوامل به فعلیت رساندن یا شکوفا ساختن استعدادهای شخص در جهت رشد و تکامل اختیاری او به سوی هدفهای مطلوب «دین در لغت به معنای جزا، اطاعت و قهر و غلبه،عادت،خضوع و پیروی است و در اصطلاح عبارت است از «مجموعه عقاید، اخلاق،قوانین و مقرراتی که برای اداره امور جامعه انسانی و پرورش آنها بکار گرفته میشود.»
بنابراین میتوان گفت: تربیت دینی فرایندی است دوسویه میان مربی و متربی که ضمن آن مربی با بهره گیری از مجموعه عقاید،قوانین و مقررات دینی تلاش میکند تا شرایطی فراهم آورد که متربی آزادانه در جهت رشد و شکوفایی استعدادهای خود گام برداشته، به سوی هدفهای مطلوب رهنمون گردد.
هدف از تربیت دینی آن است که مربی چه در مقام معلم و چه در مقام والدین شور و شوق فطری کودک را نسبت به جلال و جمال الهی پرورش دهد و از رهگذرآن فضایل اخلاقی را به ملکات اخلاقی مبدل سازد.
اهمیت تربیت اخلاقی و دینی
1- باید توجه داشته باشیم که تمام دستورهای اخلاقی و دینی زیر بنای فطری دارند، زیرا آنچه به عنوان دستور الهی در قران آمده است و یا پیامبر بزرگوار (ص) به آن اشاره کرده است همه و همه بر اساس نیازمندیهای فطری و طبیعی انسان تنظیم گردیده است نه آن که برنامههای اخلاقی و دینی به افراد تحمیل شده باشد، چنان که پزشک حاذق نسخهی طبی خود را بر اساس نیازمندیهای جسمیو روانی بیمار تنظیم مینماید. روی این اصل افرادی که به نوعی در انجام برنامههای اخلاقی و دینی تعلل و سستی مینمایند در حقیقت به سلامت جسم و روان خویش زیان و صدمه وارد میکنند.
2- در اهمیت پرورش دینی و اخلاقی کودکان همین بس که در پرتو آن، همهی نیازمندیهای فطری و طبیعی کودکان به وسیله تقویت حس اخلاقی و دینی تقویت میگردند. در نتیجه کودکان به تدریج افرادی سالم و تندرست و از نظر روحی و روانی،شاداب و با نشاط و به دور از اضطراب و تشویش بار خواهند آمد.
3- مطالعهی آیات قران این واقعیت را آشکار میسازد که کل موجودات آسمانی و زمینی به طفیل وجود انسان آفریده شده اند. آفرینش زمین و آسمان و همهی موجودات به دلیل خلیفه الله بودن انسان بوده است و پر واضح است که هدف، انسانی متعالی و رشد یافته است و باز روشن است که شایستگیهای افراد جز در پرتو تربیت اخلاقی و دینی امکان پذیر نمیشود.
4- اگر رشد و تقویت حس اخلاقی و دینی را از جامعه انسانی حذف کنیم، جامعهی انسانی به جامعهی حیوانی تبدیل شده و اصول اخلاقی و انسانی جایگاه خود را به درنده خویی خواهد داد و از ملکات اخلاقی، عواطف انسانی،بشر دوستی، تعاون و همکاری نام و نشانی بر جای نخواهد ماند.
5- انسانی که با تعالیم دینی و اخلاقی پرورش مییابد، رشد و تعالی همه جانبه خواهد داشت یعنی انسان تربیت شدهی اسلامیهمانند نور، علاوه بر این که خودش دارای روشنایی و نور است به دیگران نیز نور و روشنایی میبخشد، در حالی که در دنیای غرب، عواطف و فضائل انسانی روز به روز کم رنگ تر میگردد و از همین جهت کانون خانوادهها در حال تزلزل و از هم پاشیدگی است.
تربیت دینی همچون سایر جنبههای تربیت مانند تربیت جسمانی،ذهنی،اخلاقی و…فرایندی است دو سویه که باید آموخته و فرا گرفته شود.یادگیری در تربیت دینی دارای دو بعد شناختی و رفتاری است که خانوادهها باید در هر بعد وظایف خاصی را بکار گیرند.
عوامل موثر برتربیت دینی و اخلاقی
وراثت
منظور ارث بردن فرزند از صفات و ویژگیهای پدر و مادر و اجداد است که از راه نطفه انتقال مییابد. پدر متدین، بخشنده و خوش خلق، روحیهی دین داری و بخشندگی و خوش خلقی را به فرزندان خود انتقال میدهد.
محیط
غرض از محیط مجموعهی عوامل و شرایطی است که فرد در آن رشد و نمو پیدا کرده و زندگی میکند. که این عوامل به دو دسته تقسیم میشوند یک دسته عوامل انسانی و دستهی دیگر عوامل غیر انسانی.
نقش دوستان کودک
کودک یک موجود اجتماعی است و احتیاج به انس و الفت دارد و نیازمند بازیهای دوستانه است. یکی از نیازهای طبیعی کودک موانست و مجالست به هم سن و سال خود است و پدران و مادران نیز هرگز نمیتوانند نقش همبازی را برای فرزند ایفا کنند. کودکان بر اساس علاقهای که بهیکدیگر دارند رفتار و کردارشان در همدیگر موثر است.
نقش والدین در تربیت دینی و اخلاقی
کودکان به طور فطری خداشناس هستند و از نظر اخلاقی همهی روحیات خوب را دارا هستند روی این اصل پدران و مادران به جای آنکه دین و اخلاق را به فرزندان خود تحمیل کنند، بکوشند امور فطری کودکان خود را بارور سازند.
شیوه های آموزش اخلاقی و دینی
الگوهای عملی
فرزندان نیازمندند پدر و مادر خود را در محیط خانوادگی به عنوان یک الگو از نظر اخلاقی و دینی ببینند.
کودکان را باطعم و لذت عبادت آشنا سازیم
هر چیزی طعم و لذتی دارد گاه طعم و لذت مادی و گاه معنوی، والدین سعی میکنند که جذبه و شوق مناجات و رازو نیاز را با خدا به خوبی به کودکان انتقال دهندو کودکان را از لذات معنوی بهره مند سازند.
تقویت بنیهی اعتقادی در فرزندان
در جلسات آموزش خانواده سوالی که زیاد مطرح است این است که کودکان اعم از دختر و پسر وقتی در آستانهی بلوغ و یا نوجوانی قرار میگیرند در انجام فرائض دینی ابراز سستی و تعلل میکنند. در خانوادههای بسیار متدین هم این مشکل وجود دارد. اعتقاد برا ین است که کودکان در سنین کودکی بر اساس حس تقلید با اصل نماز خواندن آشنا میگردند.
مراقبتهای لازم در تربیت دینی فرزندان
پاسخ درست به سوالات
درک و فهم کودک نسبت به مسائل مذهبی بسیار محدود است و به همین علت او دائما در زمینههای گوناگون به سوال و پرسش میپردازد تا دامنه اطلاعات خود را وسیع تر سازد آن چه مهم است دادن پاسخ به سوالات است که باید درست و قانع کننده باشد موفقیت در این امر بسته به آن است که والدین و مربیان، خود اعتقادات و اطلاعات روشنی داشته باشند و به آنچه که میگویند مومن باشند.
جلوگیری از بدآموزی
والدین و مربیان باید اعتقاد به خدا، مذهب و تعالیم آنرا به گونهای در کودک پدید آورند که روح مذهب در آنان به صورتی صحیح استوار گردد. هم چنین مباحث آموخته شده به صورتی باشند که کودک در حال و آینده آنها را منافی باحق و حقیقت نیابد.
سن مناسب برای آغاز برنامه های تربیتی
از آنجا که بنابر مطالعات روان شناختی و آموزه های دینی، عوامل مختلف وراثتی و ژنتیکی و حتی محیطی از آغاز شکل گیری نطفه بر انسان تأثیر به سزایی دارند، باید از دوران انتخاب همسر و حتی پیش از آن برای برخوداری فرزندان آینده مان از تربیتی سالم و مناسب، زمینه سازی نماییم. بر همین اساس، پیامبر اکرم (ص) از ازدواج با همسران ناشایست نهی فرموده و فرزندان به دنیا آمده از آنها را تباه شده و از دست رفته می شمارد. امیر مؤمنان (ع) نیز خصلت های زشت و زیبا در روح و روان انسانها را متأثر از شیر مادران شان می داند.
آمادگی بسیار کودکان برای تربیت پذیری
کودکان همگی با فطرت الهی و همراه با روحیاتی پاک و زمینه هایی آراسته زاده می شوند و حس مذهبی به طور طبیعی در آنها پدید آمد، سپس رشد یا افت می یابد. در واقع، این محیط اطراف است که با تأثیر مستقیم و غیر مستقیم خود، زمینه هدایت یا گمراهی آنها را فراهم می آورد؛ گرچه اراده آزاد انسان هیچگاه از میان نمی رود و حق اختیار و انتخاب در هر حال باقی است. بر همین اساس، پیامبر اکرم (ص) می فرماید:
هر نوزادی بر فطرت سالم الهی زاده می شود؛ لیکن این پدر و مادر هستند که گاه او را با تربیتهای ناشایست خویش از صراط مستقیم منحرف می سازند.
نیاز به محبت و دوستی
نیاز به محبت از نیازهای اساسی انسان به شمار می رود؛ همانگونه که انسان به آب و غذا نیاز دارد؛ به محبت نیز نیازمند است و بود و نبود آن، در تعادل روحی و روانی وی تأثیر فراوان دارد. روان شناسان بر همین اساس به ترسیم هرم نیازهای انسان پرداخته اند.
کودکی که در محیط گرم و محبت آمیز رشد کند، روانی شاد و دلی آرام و با نشاط و به تبع آن، جسمی سالم خواهد داشت. چنین فردی به زندگی امیدوار و دلگرم بوده، خود را در جهانی پرآشوب، تنها و بی یاور نمی بیند. از سوی دیگر، اظهار محبت به کودک از ابتلای وی به عقده حقارت جلوگیری می کند. کودکی که از محبت های گرم پدر و مادر محروم بوده، یا نیازش به محبتهای آنان به حد کافی اشباع نشده است، نسبت به اطرافیان خویش و حتی پدر و مادر عقده نفسانی می یابد و در نتیجه، زمینه هرگونه فساد و انحرافی برایشان مهیا می شود. به اعتقاد کارشناسان امور تربیتی، تندخویی، خشونت، اعتیاد، افسردگی، نا امیدی و … غالباً معلول عقده حقارتی است که در اثر کمبود محبت پدید آمده است. گاه فشارهای روانی تا بدانجا این اشخاص را آزار می دهد که دست به خودکشی می زنند. بسیاری از فرزندانی که از منزل فرار کرده اند، انگیزه خود را از فرار، بی توجهی و کم مهری پدر و مادر دانسته اند.
پرورش ایمان در کودک
والدین و مربیان باید متوجه باشند که در راه تربیت کودک، مذهب بزرگ‌ترین یار و مددکار آن‌هاست. ایمان و اعتقاد مشعلی است که تاریک‌ترین راه‌ها را روشن میسازد. وجدان‌ها را حساس و بیدار میسازد. هر کجا منحرفی وجود داشته باشد. او را به آسانی به سوی راستی رهبری میکند.
پرورش ایمان و اخلاق پسندیده در روان کودک یکی از حقوق فرزندان در آیین اسلام است. حضرت سجاد علیه‌السلام می‌فرماید:
و أنک مسئول عما ولیته به من حسن الأدب و الدلاله علی ربه.
تو نسبت به کسانی که سرپرستشان هستی، در مورد تربیت نیک و راهنمایی آنان به سوی پروردگار، مورد سؤال قرار خواهی گرفت.
همچنین پیشوای گرامی اسلام صریحاً از پدران و مادرانی که به تربیت دینی کودکان خود بی‌اعتنا هستند، برائت جسته است.
زمینه سازی تربیت دینی فرزندان پیش از تولد
الف)- گزینش همسر
در اسلام، آغاز تربیت دینی از هنگامی است که یک دختر و پسر بالنده و به رشد رسیده، خواهان همسرگزینی و آغاز یک زندگی مشترک بر می آیند و می خواهند دارای فرزند شوند. از آن جا که ویژگی های شخصیتی این دو، از کانال های وراثت و تربیت به فرزندان انتقال می یابد، این والدین هستند که زمینه و بستر تازه ای را برای نسل آینده خود پایه گذاری می کنند. از این رو، همسرگزینی و متغیر های دخیل در آن، در روایت ها گوناگونی مورد توجه قرار گرفته که به برخی از نمونه های این گفته ها اشاره می کنم:
تأمین امنیت و میدان دادن به کودکان
برای ابراز توانائی ها و خواسته ها، در دوران کودکی و به ویژه در آغاز دوران نوجوانی که دورة وابستگی به پدر و مادر و اطرافیان است، بسیار حائز اهمیت است.
تأمین نیاز امنیت، از نگاه روان شناسان، دارای دو لایه زیرین و رویین است. لایه زیرین، اصل حضور فیزیکی والدین است. لایه روئین، چگونگی برخورد با کودکان است. برخوردهای پدر و مادر باید به گونه ای باشد که بچه ها خانه و خانواده خود را یک پناهگاه امن به حساب آورند و حرف هایشان را بتوانند در جمع مطرح کنند.
مهرورزی و محبت به فرزندان
همه روان شناسان معتقدند که کودکان به موازات نیازهای زیستی و فیزیولوژیکی به ویژه در سنین نخستین, نیازمند ارتباطات عاطفی و پذیرش از جانب دیگران هستند که برآورده کردن این نیازها، موجب بسترسازی آرامش و تعادل روانی و دستیابی به برخی از بالندگی های روانی است. آرامش روانی، امنیت خاطر، اعتماد به نفس، اعتماد به والدین، الگوگیری در مهرورزی به دیگران و پیشگیری از انحرافات، نمونه ای از این امتیازات است. به اعتقاد برخی از روان شناسان، مهرورزی و محبت نمودن به کودکان، نه تنها موجب تندرستی بلکه بهترین پل ارتباطی برای تربیت کودکان در ساحت های گوناگون اعم از تربیت اخلاقی، دینی، سیاسی، عاطفی، فیزیکی و آموزشی است.
ارتباط عاطفی با فرزند موجب می شود که وی با والدین خویش صمیمی باشد، به آنان اعتماد کند و آنان را پناهگاه خویش در بحران های زندگی بداند. خداوند در قرآن کریم، خطاب به پیامبرش می فرماید: «فبما رحمةٍ من الله لِنتَ لهم ولو کنت فظّاً غلیظ القلب لانفضّوا من حولک»، (آل عمران، 159) «به خاطر رحمت خدا بود که تو با آنان ارتباط صمیمی و مهرآمیزی پیدا کردی، اگر یک فرد خشن و گستاخ بودی، هر آینه هیچ کس دور تو جمع نمی شد.» نقش محبت در جلب دیگران به دینداری، به خوبی از این آیه کریمه روشن می شود.
اسلام و تربیت فرزند
آموزش خداشناسی به کودک
کودک فطرتاً با ایمان به خدا متولد می شود؛ آن جا که پرسش هایش درباره پدید آمدن خود، هستی، پدر و مادر و چیزهایی که دور و بر اوست آغاز می شود و فکر محدودش آماده پذیرش اندیشه خالق و صانع است، ـ چنان که دانشمندان دینی و روان شناسان گفته اند ـ وظیفه والدین است که از این پرسش ها در معرفی خدا و خالق هستی ـ در حدّ فکر محدود او ـ بهره برداری کرده ونهال ایمان را در قلب وی غرس کنند.
تأکید بر دوستی پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع)
رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرموده است:
«َدِّبُوا اَوْلادَکُمْ عَلی ثَلاثِ خِصالٍ: حُبِّ نَبِیِّکُمْ وَ حُبِّ اَهْلِ بَیْتِهِ وَ قَراءَةِ الْقُرْآنِ»
«رزندان خود را بر سه خصلت تأدیب کنید: دوستی پیامبرتان، دوستی اهل بیت وی و تلاوت قرآن.»
در این مرحله، ادراک ها، احساسات و عواطف کودک رشد می کند، احساساتی مانند دوستی و دشمنی، جذب شدن و نفرت ورزیدن، میل پیدا کردن و بی میلی. بایسته است که در این مرحله، پدر و مادر از حالات و استعداد عاطفی کودک بهره برداری کرده، ادراک ها و عواطفش را رشد داده و آن ها را به سمت برترین نمونه های بشری توجه دهند و در اعماق جان شان دوستی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم و اهل بیت علیهم السلام را بنشانند.
تربیت فرزند در آیینه روایات و احادیث
- قالَ رَسُولُ اللهِ – صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِه – : اَحِبُّوا الصِّبْيانَ وَ ارْحَمُوهُمْ وَ اِذا وَعَدْتُمُوهُمْ فَفُوا لَهُمْ فَاِنَّهُمْ لايَرَوْنَ اِلّا اَنَّكُمْ تَرْزُقُونَهُمْ.
رسول خدا – صلي الله عليه و آله – فرمود: كودكان خود را دوست بداريد و با آنان مهربان باشيد، وقتي به آنها وعده‌اي مي‌دهيد حتماً وفا كنيد زيرا كودكان، شما را رازق خود مي‌پندارند.
- قال الامام الصادق – عَلَيْهِ السَّلامُ – : انَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَيَرْحَمُ الرَّجُلُ لِشِدَّةِ حُبِّه لِوَلَدِهِ.
امام صادق – عليه السلام – فرمود: همانا خداوند متعال نسبت به شخصي كه نسبت به فرزند خود محبت بسيار دارد رحمت و عنايت مي‌كند.
پیامبر اسلام و حقوق کودک
اکنون باید دید که این پیامبر رحمت نسبت به کودکان چه نظری داشته و با چه عنایتی نسبت به آنها نگریسته است؟ در ذیل نمونه‌های از حقوق کودکان را که در سیره رسول خد(ص) به‌آن تصریح شده است باهم مرور می‌کنیم.
جمع بندی و نتیجه
کودکان عصاره وجودی انسان، و ثمرة زندگی می‌باشند، همان طور که انسان موجود کریم و قابل احترام است، کودکان نیز قابلیت و شایستگی تکریم را دارا هستند. بنابراین لازم است که در هر برهه بر حقوق آنها توجه شود و رعایت آن جزء سرخط زندگی قرار گیرد.
پیامبر عزیز اسلام(ص) در بدو بعثت و نیز پس از حاکمیت و تشکیل حکومت، در سنت درخشان خود مسیر روشن و یادگار تابناک برای امت اسلامی بر جای نهاد، که اینک در آثار علما، محدثان و مورخان ثبت گردیده و در امتداد تاریخ نسل اندر نسل دست به دست شده تا در اختیار بشر امروزی قرار گرفته است. در این سنت، مترقی ترین قانون زندگی تجلی یافته، که اگر به درستی مورد استفاده قرار گیرد نه‌تنها در حق کودکان که حتی در حق هیچ بشری روی زمین اجحاف و ستم نخواهد شد.
پس اگر در جوامع مسلمین کجروی است دلیل آن ناآشنایی با فرامین حیات بخش اسلام و سیره نورانی نبی اکرم(ص)می‌باشد. یا این که ما عادت نکرده ایم زندگی در سایه قانون را جدی تلقی نمایم، لذا با مشکلات عدیده مواجه هستیم. پس راه حل معضلات اجتماعی ما و زدودن ظلم و بی‌عدالتی از جامعه، برگشت به قوانین شرعی و التزام به مقررات دینی است و همین طور فهم و تبیین درست احکام خدا و درک درست سنت و اعتقاد به درستی و اهتمام به رعایت تمام جزئیات آن. در این نوشتار کوتاه دیدیم که رسول خد(ص) به شایستگی تلاش کرد تا عملاً و قولاً ثابت کند که کودکان چه موجودات ارزشمندی هستند و چه حقوقی در جامعه می‌توانند داشته باشند و چه رفتار در خور شأن کودکان نمود تا خط روشنی باشد برای تمام کسانی که به انسانیت و کرامت انسانی می‌اندیشند.
منابع
1. سالاری فر، محمد رضا (1385)- نظام خانواده در اسلام – تهران – نشرهاجر.
2.فلسفی، محمد تقی – حدیث تربیت – روزنامه نگاه – اردیبهشت 87.
تهیه شده از اینترنت
فهرست مطالب
مقدمه 1
اهمیت تربیت اخلاقی و دینی 2
عوامل موثر برتربیت دینی و اخلاقی 4
شیوه های آموزش اخلاقی و دینی 5
مراقبتهای لازم در تربیت دینی فرزندان 6
سن مناسب برای آغاز برنامه های تربیتی 9
آمادگی بسیار کودکان برای تربیت پذیری 12
نیاز به محبت و دوستی 13
پرورش ایمان در کودک 16
زمینه سازی تربیت دینی فرزندان پیش از تولد 18
الف)- گزینش همسر 18
ب)- آسیب شناسی آداب اسلامی آمیزش 20
ج)- بهینه سازی دوران بارداری 21
تأمین امنیت و میدان دادن به کودکان 22
الف)- راه های تأمین امنیت 23
ب)- پیامدهای تربیتی امنیت دادن 24
مهرورزی و محبت به فرزندان 24
روش های ابراز محبت 25
ابراز رفتاری 25
ابراز گفتاری 27
شرایط ابراز محبت به فرزندان 27
اسلام و تربیت فرزند 28
آموزش خداشناسی به کودک 28
تأکید بر دوستی پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) 31
تربیت کودک براساس فرمانبرداری از پدر و مادر 32
نیکی کردن به کودک و بزرگداشت او 34
تربیت فرزند در آیینه روایات و احادیث 38
پیامبر اسلام و حقوق کودک 40
1. بازی با کودکان 40
2. انتخاب نام نیک برای کودکان 41
3. رعایت تساوی بین کودکان 42
4. تأدیب کودکان 43
5. آموزش کودکان 45
6. ازدواج فرزندان 46
7. احترام خاص دختران 47
جمع بندی و نتیجه 49
مراحل تربیت فرزند در کلام امام رضا 50
1. تدریجی بودن تربیت 51
اولین گام 53
نامگذاری 53
مراقبت از کودک 53
محبت و احترام به فرزندان در سیره تربیتی امام رضا 54
صحبت با کودک 55
محبت 55
احترام 56
خود اتکایی در تربیت فرزندان از دیدگاه امام رضا 57
تشویق 57
نظارت والدین 57
خود اتکایی 59
پرورش بعد عقلانی 60
منابع 61
مقاله فوق دارای صفحه مشخصات، فهرست مطالب و 61 صفحه متن (در قالب 
و 
) با رعایت کامل صفحه بندی می باشد. همچنین فونت های کار شده برای متن مقاله B Yagut(13) و برای تیترهای داخل مقاله B Jadid می باشند.
قیمت این مقاله 5100 تومان می باشد، جهت دریافت کامل متن مقاله (قابل ویرایش) بالای صفحه روی پرداخت و دریافت کلیک کنید
مشاهده فهرست مقالات مذهبی 
نوشته شده در 3 مرداد ۱۴۰۱
لطفا پس از بهره مندی از مطالب فوق با نظر گرمت به من انرژی مثبت تزریق کن 🙂
دیدگاهها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.