حقوق کار در عرف و اسلام

«حقوق کار در عرف و اسلام»

چکیده

با توجه به نقش کار و عمل در اعتلای حیات اقتصادی و اجتماعی فرهنگی جامعه، کوشش برای ارتقای فرهنگ کار و زدودن عوامل مزاحم و باز‌دارنده یک ضرورت اعتقادی ملی است. فرهنگ کار می‌تواند زمینه مناسب برای سخت‌کوشی و خلاقیت و ابتکارات، نوآوری‌ها و احساس تعهد و مسؤلیت‌پذیری و وجدان کاری، انضباط اجتماعی و اخلاق را در جامعه عظیم کار کشور فراهم سازد. در فرهنگ اسلامی کار و تلاش مانند مجاهدت در راه خدا، ارزشمند و مقدس شمرده شده است. این مقاله در مورد اهمیت کار و کار صالح در اسلام، از دیدگاه قرآن، نهج‌البلاغه و از دیدگاه پیامبر(ص) و علی(ع) مطالبی را بیان کرده است که این خود اهمیت و ارزش کار را در این موارد می‌رساند. کار موجب کمال و تکامل وجودی انسان و عقل، عزت، مردانگی، بزرگی، سعادت، و خوشبختی و رحمت و… است. فضایل کار بی‌شمار و بی‌اندازه است که سفارش‌های گوناگونی برای تحقق امر و کوشش و ترویج این امر و ریشه‌دار کردن آن در اسلام و کتب اسلامی و… آمده است.

مقدمه

با استمداد از نام و یاد مبارک و کلام هدایت‌گر امیرمؤمنان و مرد نامتناهی زمان علی(ع) صفحه می‌گشاییم. هنگامی که خداوند بخواهد به بنده‌ای دوستی و محبت کند، زیبایی و دل‌پذیری بندگی و عبادت را درونش می‌نشاند. و: «بهترین حالت و جلوه بندگی عبادت، فکر کردن است.» و: «تفکر و اندیشیدن به خوبی‌ها، انسان را به انجام دادن و عمل کردن به آنها می‌کشاند.» و نیز: «به وسیله فکر و اندیشه، روش‌ها و رویه‌کاری بهبود می‌یابد.» و در نتیجه: «ثمره و میوه فکر، سلامت ـ کارـ است.» «سلامت کار نشانی از عبودیت دل‌پذیر است که اگر توفیقش نصیب شود، نشانی از شعاع لطف الهی به بنده‌اش می‌باشد.»

تعریف حقوق کارعرفی

دربارۀ تعریف حقوق كار اتفاق نظر وجود ندارد و از آنجایی كه دیدگاه‌های اجتماعی و فكری حقوق‌دانان در این مورد این رشته از علم حقوق یكسان نیست، بنابراین با توجه به تعریف‌های پیشنهادی حقوق‌دانان كشورهای صنعتی می‌توان حقوق كار را این چنین تعریف نمود.

«حقوق كار بر كلیه روابط حقوقی كه از انجام كار برای دیگری ناشی می‌شود و در هر مورد كه اجرای كار با تبعیت نسبت به كارفرما همراه باشد، حاكم است و به عبارتی حقوق كار به بررسی، تجزیه و تحلیل و ارزیابی مقررات حمایتی و آمرانه‌ای می‌پردازد كه ناظر به روابط تبعیتی كار می‌باشد و هدف آن تأمین امنیت، عدالت و نظم اجتماعی است.»

بنابراین با تعریفی كه از حقوق كار ارائه شد، معلوم می‌شود افرادی كه دارای كار مستقل هستند و برای خود كار می‌كنند؛ مانند اصناف، كشاورزان و نیز صاحبان مشاغل آزاد؛ مانند رانندگان، پزشكان و وكلای دادگستری از شمول قانون كار خارج می‌باشند. از طرف دیگر هر نوع تبعیت و كار برای دیگری نیز تابع قانون کار نیست. بدین معنا كه افرادی كه تابع قوانین خاص استخدامی هستند مانند كاركنان دولت از شمول قانون كار خارج هستند.

عرف و رویه

عرف از نظر حقوقی به معنای رفتاری است که تکرار شده، مقبولیت یافته و مغایر شرع و قانون نباشد. عرف را میتوان قانون نانوشته نامید. در روابط کار، عرف و رویه جاری در کارگاه به منزله یکی از منابع ایجاد حق تلقی می‌شود. مثالهایی برای مصداق عرف و رویه:

معانی کار در فرهنگ اسلامی و حقوق کار در اسلام

کار در لغت فارسی در معانی مختلف استعمال شده است.

1. به معنی شغل، عمل، پیشه بکار رفته است.
2. رفتار و کردار
3. آنچه در عالم خارج تحقق می‌یابد
4. ممارست، اشتغال، تمرین
5. حادثه
6. صنعت و هنر
7. رنج و زحمت
8. بنا و ساختمان
9. حاجت احتیاج
10. وسیله معیشت

تمام این معنی و مفاهیم در معنای کار استعمال شده است و این امر نشان‌دهنده گستردگی و غنای بالای این کلمه در فرهنگ فارس می‌باشد.

کار مثل عبادت است

با نگرش به تاریخ و ادیان و سیره انبیاء الهی و معصومین، به این واقعیت مهم می‌رسیم که در طول قرون متمادی، هادیان بشر علاوه بر نقش بزرگ رسالت و هدایت انبیاء بشر، در کنار آن مسؤلیت سنگین، به امر اشتغال ـ کارگری ـ مشغول بودند تا بتوانند معیشت و اقتصاد خانواده و جامعه را به پویایی و کمال برسانند در این بین، علاوه بر انبیاء گذشته، فرستاده آخر خدا از این امر مستثنی نبوده و تاریخ گواه این مدعاست. وقتی سیره، علمی در آثار بر جای مانده از کار و زندگی حضرت علی(ع) را مرور می‌کنیم در گوشه سرزمین وحی(حجاز) و به خصوص مدینه منوره، یادبودهای کار دستی و تلاش عملی و پایدار امیر‌المؤمنان(ع) را می‌یابیم که با تمام دشمنی‌های آشکار حکام ستمگر در محو نام و تخریب آثار و نابودی به عمل آورده‌اند. باز در آن سرزمین مقدس و شهر و حومه مدینه، آثاری از بئر علی(چاه علی) عین علی(چشمه علی) و نخلستان‌های خرمایی باقی است، که هر یک به نمونه خود یادبودی عزیز و مقدس از ایثار و کار طاقت‌فرسای آن مظلوم تاریخ است و برای پیرامون ایشان درسی است از چگونگی ارزش کار و تقدس آن. خداوند سبحان کار می‌کند: آیا خداوند سبحان کار میکند؟ باید گفت: آری، خدا کار می‌کند، ان ‌الله یفعل ما یرید. فعل خدا، خلق عالم خلقت و موجودات است و همه عالم هستی، از کار خداست، و انسان در این امتیاز بسیار بزرگ، یعنی خلق و خلقت با خدای عظیم قرین است. انسان فعال و کارگر، در خلق اثر و هنر و… در حقیقت به رسالت خود که در حقیقت امر خداست عمل کرده است.

کار و عبادت

در بینش اسلامی میزان کار و تلاش از آنچنان قداست و ارزشی برخوردار است که هم‌ ردیف میزان جهاد و مبارزه با دشمن معرفی گردیده است. چنانکه نبی‌‌مکرم‌اسلام(ص) کار و کوشش را همانند جهاد در راه خدا، مقدس دانسته و کارگر را تشبیه به مجاهد فی سبیل‌الله می‌نماید و همان اجر و پاداش را برای او متذکر می‌گردد. آنچه از مبانی و معارف تعالی‌بخش اسلامی در این مورد استنباط می‌گردد اینست که: آیین مقدس اسلام کار مفید و سازنده را در چهار‌چوب معیارهای ارزشی و اعتقادی خود عبادت تلقی نمود. و رشد تعالی انسان را تنها در سایه کار و کوشش می‌داند. در دین مبین اسلام نیل به مدارج عالیه کمال، و راه رسیدن به مراتب پیشرفت، صرفاً در سایه کار و تلاش آگاهانه براساس معیارهای الهی بوده، و به همین جهت اسلام با عبادت تلقی کردن کار و کوشش، انسان‌ها را توصیه به رعایت آداب و شرایط عبادت در انجام کارهای مختلف(مثل قصد قربت و…) نموده است.

کار و تلاش از دیدگاه قرآن کریم

در قرآن کریم کلمات زیر بیانگر کار و تلاش می‌باشد:

1) عمل: 

یعنی کار، کردار، فعل این کلمه در قرآن 366 مورد آمده است.

2) کسب: 

روزی جستن، حاصل کردن، شغل، پیشه این کلمات در قرآن 66 مرتبه آمده است.

3) سعی: 
یعنی کوشیدن، کار کردن، عمل کردن. این کلمه نیز 30 با در قرآن ذکر شده است.
4) جهد: 
یعنی کوشیدن، رنج بردن، سعی، تلاش، این کلمات با مشتقات آن 41 مورد آمده است.
5) فعل انجام دادن:
کار کردن، عمل، کار، کردار این کلمات نیز در قرآن 107 مورد آمده است.
6) شغل: 
یعنی کار و پیشه و حرفه این کلمه با مشتقات آن نیز 2 مورد بیان شده است.

این کلمات در قرآن در مفهوم عام آن «کار» است که خود از اهمیت خاصی برخوردار است و وقتی کار و کوشش ارزش پیدا می‌کند که توأم با ایمان باشد. از آیات مختلف قرآن چنین می‌توان گرفت که کارگر به معنای عام به کسانی اطلاق می‌شود که با ایمان و اعتقاد از فکر و اعضاء و جوارح خود برای انجام هر کاری کمک می‌گیرند. به همین سبب وقتی انسان مومن منشاء اثر و فاعل کار می‌شود ضروری است با قصد قربت و در جهت رضایت حضرت حق‌تعالی گام بردارد و در چنین شرایطی است که کار به عنوان عبادت تلقی می‌شود. در فرهنگ دینی ما به موضوع کار و ارزش آن، عنایات خاصی شده. اسلام کار را جان‌مایه حیات آدمی، دانسته و آن را سرمایه سعادت دنیا و آخرت بشر می‌شمرد. کار موجب عزت و شرف انسان‌ها است و یقیناً حیات هر جامعه مرهون کار، کوشش و تلاش است. اسلام سعادت و سلامت جامعه، و رشد و ترقی آن را مرهون کار دانسته و بقاء و دوام خانواده را نیز منوط به آن می‌داند و انسان‌ها را در هر موقعیتی باشند توصیه به کار و تلاش نموده و ارزش آن را مترادف با عبادت قلمداد می‌کند. «در قرآن کریم آیات فراوانی است که انسان را تشویق و توصیه بر طلب روزی و رزق حلال می‌نماید در سوره مبارکه جمعه می‌فرماید: فاذا قضیت الصلوه فانتشروا فی‌الارض و ابتغوا من فضل‌الله و اذکروا‌الله کثیرا العلکم تفلحون. پس از آنگاه که نماز پایان یافت و آنرا بجا آورید، باز در پی کسب و کار خود روی زمین منتشر شوید و از فضل و کرم خدا روزی طلبید و یاد خدا بسیار کنید تا مگر رستگار و سعادتمند گردید. از این آیه نهایتا نتیجه‌گیری می‌شود که برای کسب روزی بعد از اقامه نماز لازم نیست انسان تا نماز بعدی سر سجاده بنشیند و به دنبال معاش خود نرود.

اخلاص در کار

امام علی(ع): «اخلصوا اعمالکم تسعدوا علی(ع) فرمود: اعمال خود را خالص کنید تا سعادتمند شوید». آنچه از روایات و اخبار بر‌می‌آید، اینست که اخلاص اساس عبادت و روح عبودیت و بندگی است. ارزش عمل به خلوص نیّت است. اعمال که انگیزه‌های غیر‌الهی داشته باشد، خواه ریا‌کارانه باشد یا به خاطر هوای نفس و یا تشکر و قدر‌دانی مردم، یا پاداش مادی، هیچ‌گونه ارزش معنوی و مفهوم الهی ندارد. در حدیث مشهوری پیامبراکرم(ص) می‌فرماید: «نیه المومن خیر من عمله و نیه الکافر شر من عمله و کل عامل یعمل علی لیته». نیت مؤمن از عمل او بهتر و نیت کافر از عمل او بدتر است و هر کس طبق نیتش کار می‌کند، پس نیت صحیح می‌دهد و هنگامی که اخلاص از میان رفته عمل بیشتر جنبه ظاهری پیدا می‌کند، به منافع شخصی گرایش می‌یابد و عمق و اصالت و جهت صحیح خود را از دست می‌دهد. اخلاص در لغت از خلص گرفته شده به معنای مصفا و پاکیزه شدن از آلودگی‌ها و رهایی از قیدها.[25] در حدیثی از امام ششم آمده است: «والعمل الخالص الذی لا تریدان یحمدک علیه احد الا الله عزوجل» عمل خالص آن است که در آن جز از خداوند عزوجل انتظار ستایش نداشته باشی. خدا‌شناس و موحد راستین هرگز ذکر و فکر عملش را به غیر از رضای دوست انجام نمی‌دهد و خشنود است به آنچه که خدا برایش می‌خواهد.

اخلاص در قرآن 

(قرآن مجید در این‌باره می‌فرماید: «فمن کان یرجوا لقا ربه فلیعمل عملاً صالحاً و لا یشرک بعباده ربه احداً»(سوره کهف آیه 110) هرکس امید لقای پروردگارش را دارد باید عمل صالح انجام دهد و کسی را در عبادت پروردگارش، شریک نکند. در شأن نزول این آیه آمده است: شخصی خدمت حضرت‌ پیامبر(ص) آمد و گفت: یا رسول‌الله(ص)، من در راه خدا انفاق می‌کنم و صله‌رحم بجا می‌آورم و این اعمال را فقط بخاطر خدا انجام می‌دهم، اما هنگامیکه مردم از این اعمال سخن می‌گویند و مرا ستایش می‌کنند، مسرور و خوشحال می‌شوم، این اعمال من چگونه است؟ پیامبر(ص) سکوت کرد و سخنی نگفت تا اینکه این آیه «فمن کان یرجوا… نازل شد.»)

رعایت مراحل اخلاص

اخلاص در 3 مرحله لازم است و رعایت آن ضروری است: قبل از عمل، هنگام عمل، و بعد از عمل. قبل از عمل، تصمیم به انجام هر کاری داریم، باید ذهن را از هر نوع شائبه، ریا و اطاعت غیرخدا تخلیه کنیم، اصولاً باید دید، محرک اصلی برای اقدام به کار مورد نظر، چه چیز است، آیا انگیزه‌های شیطانی و حالات زشت نفسانی است؟ یا واقعاً فقط جلب رضایت خدا و بر حسب وظیفه شرعی و قربةالی‌الله دست به کار زده است و در هنگام عمل نیز دقت لازم را باید نمود زیرا چه بسا اشخاص مدخل و آغاز کارشان نورانی است و با نیتی پاک شروع به کار می‌کنند ولی در هنگام عمل، بعضی از اغراض نفسانی آنها را به دام انداخته و چنان گرفتار وسواس شیطانی می‌شوند که کاملاً در جهت انحراف قرار می‌گیرند. درست همان موقع که مشغول کار مقدس هستند فکر می‌کنند که ما این کار را کامل و جامع انجام می‌دهیم تا شاهدان و ناظران را به سوی خود جلب کنیم و از رفتار ما خوششان بیاید. اما بعد از عمل نیز باید مواظبت کرد که شیطان آن را ضایع نکند. بیچاره بعضی از مردم که با زحمت فراوان نیت را خالص می‌کنند و عمل را نیز به سلامت و بدون ریا به پایان می‌رسانند ولی بعد از اتمام آن، پی‌در‌پی در مقام شرح و بیان آن بر‌می‌آیند و از مردم متوقع تکریم و تحسین و پاداش هستند. بی‌شک این مرحله از دو مرحله قبل سخت‌تر است، همانطور که در بیان حضرت امام صادق(ع) آمده است: «الا بقا علی العمل حتی یخلص اشد من العمل». «نگهداری کار خیر از خود کار خیر سخت‌تر است». راوی گفت: نگهداری از عمل چیست؟ فرمود: مردی صله‌ای می‌کند و خرجی در راه خدای یگانه می‌نماید و ثواب کار خیر در نهانی برای او نوشته می‌شود، پس آن را یاد‌آوری می‌کند و اظهار می‌کند و از دفتر کار خیر نهانی محو می‌شود و در دفتر کار خیر عیانی نوشته می‌شود و باز آن یاد‌آوری می‌کند و اظهار می‌دارد و یک عمل ریا و خود‌نمایی برای او نوشته می‌شود…

اهمیت کار و ارزش کارگر در اسلام

بقای جهان بشریت تمام ملت‌ها و تکامل مادی و معنوی انسان‌ها، همیشه در پرتو کار و کوشش بوده زیرا همه می‌دانیم که بشر در هر زمانی بواسطه کار و فعالیت نیازمندی‌های خود را تأمین کرده و به زندگی خود نشاط بخشیده است. جامعه بشریت در اثر تلاش و کار، غذای خود را از علف بیابان به بهترین خوراکی‌های لذیذ رسانیده و چراغ خود را از شعله‌های آتش و شمع به برق و مرکب خود را از حیوان به هواپیما و منزلشان را از غارها به کاخ‌های آسمان خراش و لباس‌های خود را از لباس‌های خشن و به قواره در عالی‌ترین و زیباترین لباس‌های مد و غیره تبدیل نموده است. و بالاخره انسان با کار و تلاش توانسته اکثر مشکلات فردی، اجتماعی و معنوی خود را از بین برده و بسیاری از نابسامانی‌ها و دردها و محرومیت‌ها، گرفتاری‌های خود را برطرف نموده و رشد فکری و روحی، علمی و اخلاقی خود را بدست آورد. تردیدی نیست که اکثر بدبختی‌های مادی و معنوی جامعه و تمام ذلت‌ها، فقرها، محرومیت‌ها و مفاسد فردی و اجتماعی مردم به واسطه بیکاری و تنبلی و هوسرانی است. چنانکه بیشتر تجاوزات به مال، جان و نوامیس جامعه و افتادن در دامن ستمگران و گرفتاری به اعتیادهای خطرناک و آلودگی به زشتی‌ها و گناهان در اثر سستی و بیکاری و تن‌پروری بوده است. و از آنجا که دین مقدس اسلام تنها دین کامل و جاودانه و صحیح الهی است که برای سعادت دنیا و آخرت مردم و تکامل مادی و معنوی آنان نازل گردیده و در تمام شئون فردی و اجتماعی انسان‌ها و از جمله در مورد کار و تلاش و کوشش در جلوگیری از بیکاری و سستی عالی‌ترین قانون و بهترین برنامه را دارد. ارزش و اهمیت واقعی که اسلام 14 قرن پیش با عناوین مختلف و بیانات گوناگون برای کار و کارگر بیان کرده هنوز بشر به آن پی نبرده است لذا به چند قسمت از آنها اشاره کرده و نمونه‌هایی از روایات اسلامی را در مورد آنها نقل می‌نماییم.

1) کار بالاترین عبادت:

اسلام کار و طلب روزی حلال را بالاترین عبادت، معرفی نموده است چنانکه پیامبراکرم(ص) می‌فرماید: «العباده سبعون جزاً افضلها طلب الحلال». عبادت 7 جز دارد برترین آنها کار و کوشش برای بدست آوردن روزی حلال است.

مفاسد و زیان‌های بیکاری و سستی از نظر اسلام

بیکاری، سستی، تنبلی مفاسد و زیان‌های فراوانی به دنبال دارد و لذا در اسلام نیز سخت از آن نکوهش شده است که در این بحث ضمن هفت عنوان در ذیل بیان شده است.

منابع

1. رفیعی، احمد، حقوق کار (دفتر یکم/ مبانی نظری حقوق کار و نظام حقوقی حاکم بر قرارداد کار در ایران)، انتشارات نگاه بینه سال 1392
2. رفیعی، احمد، 1345 قوانین و احکام (قانون کار در نظم حقوقی کنونی)، انتشارات نگاه بینه سال 1393
3. اصول کافی تألیف ابن‌جعفر محمد‌بن یعقوب کلینی. 339 ق. ترجم جواد مصطفوی. تهران علمیه اسلامی. 1344
4. اخلاق در قرآن: تألیف محی الدین حائری شیرازی. تهران. واحد مطالعات و تحقیقات فرهنگی تاریخی 1361

فهرست مطالب

چکیده 1
مقدمه 2
تعریف حقوق کارعرفی 3
عرف و رویه 3
معانی کار در فرهنگ اسلامی و حقوق کار در اسلام 4
کار و عبادت 7
کار و تلاش از دیدگاه قرآن کریم 8
اخلاص در کار 12
اخلاص در قرآن 13
رعایت مراحل اخلاص 13
اسباب و عوامل اخلاص 14
آثار و فواید اخلاص در کار 15
اهمیت کار و ارزش کارگر در اسلام 16
مفاسد و زیان‌های بیکاری و سستی از نظر اسلام 19
گزیده‌ای از سخنان حضرت امام خمینی(ره) پیرامون کار و کارگر 21
حقوق کارگر از دیدگاه اسلام 22
کار و شخصیت در اسلام 26
عزت در سایه کار 27
شگفتی‌هایی از گفتار کوتاه امام علی(ع) 28
گذری در نهج‌البلاغه 28
اركان رابطۀ كارگری و كارفرمائی 29
پایان رابطه كارگری و كارفرما 31
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی 33
منابع 36

مقاله فوق دارای صفحه مشخصات، فهرست مطالب و 36 صفحه متن (در قالب word و ) با رعایت کامل صفحه بندی می باشد. همچنین فونت های کار شده برای متن مقاله  B Yagut(13) و برای تیترهای داخل مقاله B Titr می باشند.

قیمت این مقاله 2900 تومان می باشد، جهت دریافت کامل متن مقاله (قابل ویرایش) بالای صفحه روی پرداخت و دریافت کلیک کنید

مشاهده فهرست مقالات حسابداری

نوشته شده در 20 آذر ۱۴۰۰

لطفا پس از بهره مندی از مطالب فوق با نظر گرمت به من انرژی مثبت تزریق کن 🙂