علاقمند کردن دانش آموزان ابتدایی به درس املا

«درس املا»

مقدمه

مقطع ابتدايي زير بناي مقاطع ديگر تحصيلي مي باشد و در مقطع ابتدايي نيز پايه اول اساس پايه هاي ديگر مي باشد و هر چقدر دانش آموزان در اين پايه بهتر آموزش ببينند در پايه هاي ديگر راحت تر هستند و بالعكس ؛ در پايه اول دو درس رياضي و فارسي (قرائت فارسي و املاي فارسي) كليدي هستند و بيشترين ساعات به اين دو درس اختصاص مي يابد و از بين دو درس ذكر شده درس فارسي از اهميت دو چنداني برخوردار مي باشد. طوري كه بدون يادگيري درس فارسي , يادگيري دروس ديگر تقريباً غير ممكن مي باشد.

دانش آموزان اغلب در درس دیکته دچار مشکل هستند و اولیا و معلمان برای حل این مشکل به راههای متفاوتی متوسل می شوند مثلاً پند و اندرز دادن دانش آموز – تحقیر و سرزنش معلم و دانش آموز – افزایش تکلیف شب و غیره.

این روش ها مدتهای مدیدی است که در مدارس مورد استفاده واقع شده اما نتایج مثبتی را در بر نداشته است.

راهبردهای عملی جهت علاقمند کردن دانش آموزان به درس املا

مراحل آموزش نوشتن به پنج مرحله زیر تقسیم می شود:

1- آموزش نوشتن غیر فعال (رونوسی)

2- آموزش نوشتن نیمه فعال (املا)

3- آموزش نوشتن فعال پایه یک (کلمه سازی)

4- آموزش نوشتن فعال پایه دو  (جمله سازی)

5- آموزش نوشتن فعال (خلاق) انشا و انواع آن

با توجه به مشکل دانش آموزان در مرحله آموزش نوشتن نیمه فعال (املا) است به آموزش املا می پردازیم. مهارت املا نویسی به معنی توانایی جانشین کردن صحیح صورت نوشتاری حروف , کلمات و جمله ها به جای صورت آوایی آنهاست. دانش آموزان بـایـد به این مهارت دست یابند تا بتوانند بخوبی بین صورت تلفظی کلمه ها و حروف سازنـده آن ها پیـونـد مناسبی بـرقـرار کنند بدین ترتیب زمینه لازم برای پیشرفت آنان در درس های جمله نویسی , انشا و به طور کلی مهارت نوشتن بهتر فراهم می شود , دانش آموزان هنگام نوشتن املا باید نکاتی را در باره صداهایی که بوسیله معلم در قالب کلمات و جمله ها بر زبان جاری می شود رعایت نمایند:

الف) آنها را خوب بشنوند + تشخیص دقیق کلمه + ادراک کلمه

روش تدریس املا

املا واژه ای است عربی و معنای آن نوشتن مطلبی است که دیگری بگوید یـا بخـوانـد. درس املا در بـرنـامـه آمـوزشـی دوره ابتدایی اهداف زیر را در بر می گیرد.

معیارهای ارزشیابی

عناصر دیگر روش آموزش املا را به صورت زیر هم میتوان مرحله بندی کرد:

گام اول, انتخاب متن املا  و نوشتن آن روی تخته سیاه و خواندن آن

گام دوم , قرائت املا توسط معلم و نوشتن آن توسط دانش آموزان

گام سوم , تصحیح گروهی املاها و تهیه فهرست خطاهای املایی

گام چهارم , تمرینات متنوع با توجه به اولویت بندی اشکالات املایی استخراج شده.

گام اول , انتخاب متن:در انتخاب متن املا به موارد زیر توجه شود:

– متن مورد نظر حاوی جمله باشد و از انتخاب کلمه به تنهایی خودداری شود.

– کلمات سـازنـده جمـلات متـن از حـروفـی تشکیل شده باشند که قبلاً تدریس شده اند.

– کلمات خارج از متن کتاب های درسی , از 20 درصد کل کلمات بیشتر نباشد.

– علاوه بر جملات موجود در کتاب های درسی , با استفاده از کلمات خوانده شده , جملات دیگری هم در نظر گرفته شوند.

– در هر جلسه از کلماتی که در جلسات قبلی برای دانش آموزان مشکل بوده اند نیز استفاده شود تا بتوان درجه پیشرفت شاگردان را اندازه گیری کرد.

گام دوم

معلم متن املا را از روی تابلو پاک کرده , پس از آماده شدن دانش آموزان , آن را با صدایی بلند و لحنی شمرده و حداکثر تا دو بار قرائت می کند. البته هنگام قرائت متن املا از خواندن کلمه به کلمه خودداری کرده , متن را به صورت گروههای اسمی و فعلی یا جمله کامل قرائت می کند تا دانش آموزان با بافت جمله و معنای آن آشنا شوند. متن املا را با سرعت مناسب تکرار می کند تا کند نویسان هم , اشکالات خود را بر طرف نماند.

راههای پیشنهادی برای تقویت املایی دانش آموزان ضعیف

با مطالعه اطلاعات جمع آوری شده در جلسه شورای معلمان جهت تقویت املا با پیشنهادات متعدد همکاران مواجه شدیم که در ذیل فهرست وار آورده ایم.

روش های موثر در کاهش اختلالات املایی

در هر جلسه ی املا دانش آموزانی وجود دارند که در درس املا دچار مشکل بوده و گاهی با روشهای غیر منطقی از سوی خانواده یا معلم مربوطه مواجه می شوند.

برای دستیابی به یک راه حل ساده ابتدا مشکلات متعدد را یادداشت نموده و سپس به بررسی علل آن اشتباهات می پردازیم.

روش های نوین املا در ابتدایی

1) استخراج كلمات دشوار و مرتب كردن آنها به ترتیب حروف الفبا

2)  هر گروه یك متن املاء با كمك تمام اعضای گروه خود می نویسد و معلم املای همه گروهها را جمع آوری كرده و می خواند سپس یا بهترین دیكته به كل كلاس گفته می شود و یا از هر گروه یك پاراگراف انتخاب كرده و دیكته تلفیقی تهیه كرده و به كل كلاس، دیكته می گوییم. در این صورت متن دیكته را بچه ها انتخاب كرده اند.

3) دانش آموزان را گروه بندی می كنیم و سپس هر گروه متن دیكته ای را می نویسد و برای گروه دیگر می خواند تا آن گروه بنویسد. دیكته گروه به گروه نام دیگر این دیكته است…

4) در مواقعی كه شاگردی ضعیف است و در املا پیشرفت چندانی ندارد، می توان دانش آموز ضعیف را كنار دانش اموزی قوی نشاند تا بعضی از لغات را كه برایش مشكل است، با مشورت بنویسد. در نتیجه دانش آموز ضعیف، هم آن لغت را به خوبی به ذهن می سپارد و هم با افت نمره به طور مكرر مواجه نمی شود. البته این روش نباید به طور تكراری و همیشگی باشد.

5) در هنگام تصحیح كردن املا، معلم صحیح لغات را نمی نویسد و دانش آموزان خودشان درست لغات را از كتاب پیدا می كنند و بعد معلم به آن املا نمره می دهد. یعنی، ابتدا دور كلمات اشتباه خط كشیده می شود و صحیح آن را بچه ها می نویسند و معلم به صحیح نوشتن آنها نمره می دهد.

6)  روش دیگر این است كه معلم بهتر است متن دیكته را قبل از املا برای بچه ها بخواند، ولی بچه ها چیزی ننویسند و تنها گوش دهند.

7)  بعد از املا باید متن مجددا خوانده شود، یعنی در هر املا كل متن باید سه بار خوانده شود.

8) در صورت دیگر املا، می توان شفاهی دیكته را خواند و بچه ها لغات مهم آن را هجی كنند و در هوا بنویسند.

9) نوع دیگر املا می تواند چنین باشد كه شاگرد پشت سری، كلمات را روی پشت فرد جلویی بنویسد و شاگرد جلویی از روش حركت انگشتی فرد عقبی بتواند لغات را بفهمد و بنویسد، كه این یك نوع بازی و املا است.

10) در روش دیگر به بچه ها گفته می شود كه روزنامه با خود به كلاس بیاورند و لغات را ببرند و از لغات بریده شده یك بند املا برای معلم درست كنند و بروی ورقه بچسبانند. این روش را می توان به صورت گروهی نیز انجام داد.

11) می توان متن املایی را به صورت پلی كپی بدون نقطه، بدون تشدید و یا به صورت لغات ناقص به دانش آموزان داد تا آنان در جای مناسب نقطه بگذارند یا تشدید قرار دهند و یا لغات ناقص را كامل كنند.

12) می توان دیكته را به صورت لغات صحیح و غلط در كنار هم قرار داد تا بچه ها كلمه غلط را خط بزنند.

13)  روش دیگر املا می تواند به صورت تصویری باشد. یعنی، شكل را به دانش آموزان بدهیم تا آنان املای صحیح آن را بنویسند. (در پایه اول و دوم)

14) املای تقویت حافظه: بدین صورت كه معلم متنی را روی تخته می نویسد و سپس متن را برای دانش آموزان می خواند و سپس روی نوشته هایش روی تخته پرده می كشد و بچه ها باید هر آنچه از متن فهمیده اند بنویسند. سپس معلم پرده را از تخته بر می دارد و بچه ها متن خود را با متن تخته مقایسه می كنند و به خود امتیاز می دهند.

15)روش دیگر، می تواند استفاده از آینه باشد كه كلمات را برعكس بنویسیم و بچه ها با آینه درست آن را بنویسند و یا صحیح آن را بخوانند.

16) دیكته آبی: روش كار این است كه، بچه ها به صورت انفرادی یا گروهی با خود آب پاش به مدرسه می آورند و با آب دیكته را روی زمین می نویسند و گروهی نوشته های خود را تصحیح می كنند.

17) از روشهای موجود در تصحیح املا این است كه دانش آموزان با اشتباهات خود جمله بسازند و یا دیكته به صورت جمله سازی از لغات مهم درس باشد.

18) دانش آموزان كلمات مهم یا مشكل درس را روی پارچه بنویسند و سپس با خمیر یا نخ و سوزن كلمات را بسازند و یا بدوزند كه در این صورت هنر و بازی توامان می شوند. (یادگیری تلفیقی)

19)دانش آموزان از اشتباهات خود در املا كلمات هم خانواده، متضاد و یا هم معنا بنویسند.

20) برای آشنایی دانش آموزان با انواع صداها و لهجه ها در هنگام دیكته گفتن و از این كه بچه ها تنها به صدا و لحن معلم خود خو نگیرند، معلم می تواند از اطرافیان خود بخواهد تا متن املا را بر روی نوار بخوانند و صدای خود را ضبط كنند و سپس آن متن را به كلاس بیاورد و بچه ها از روی آن نوار دیكته بنویسند تا در هنگام ارزشیابی پایانی و یا هر زمان دیگر بچه ها دچار مشكل نشوند.

21) همكاران معلم می توانند در املاهای كلاسی جای خود را تعویض كنند و به بچه های كلاسهای دیگر املا بگویند تا بچه ها با انواع صداها و لحن و گویش در دیكته آشنا شوند.

22)دانش آموزان می توانند به والدین خود دیكته بگویند و والدین در املای خود چند كلمه را اشتباه بنویسند تا بچه ها آنها را تصحیح كنند و به پدر و مادر خود نمره دهند.

23) بچه ها می توانند به معلم خود دیكته بگویند. هر گروه یك پاراگراف به معلم بگوید و در انتها گروهها ورقه معلم را تصحیح كنند و یا هر گروه پاراگراف مخصوص به خود را تصحیح كند. البته بهتر است معلم چند كلمه را عمدا اشتباه بنویسد.

24) برای والدین بی سواد، فرزند می تواند صدای خود را ضبط كند و از روی صدای خود به خودش دیكته بگوید یعنی صدای ضبط شده ی خود را جایگزین صدای اولیای خود كه بی سواد هستند، نماید.

25) یكی دیگر از روش ها برای تصحیح املا این است كه میتوان املا را به بچه ها داد تا تصحیح كنند، ولی در نهایت نمره نهایی را معلم بدهد یا دانش آموزان تصحیح كننده با مداد كنار دفتر فرد، نمره بگذارند و بعد معلم نمره خود را با نمره ای كه دانش آموزان داده مقایسه كند.

26)معلم لغاتی را بروی مقوا می نویسد و مقوا را به تخته نصب می كند و زمان كوتاهی وقت می دهد تا دانش آموزان كلمات را به دقت نگاه كنند و سپس مقوا را جمع می كند. در اینجا بچه ها هر آن چه از لغات در ذهنشان مانده است را می نویسند و معلم لغات و كلمات آنان را تصحیح می كند تا دقت آنان سنجیده شود.

27)دانش آموزان املا را در هوا بنویسند و معلم در هوا تصحیح كنیم، نه با قلم بر روی كاغذ.

28) معلم می تواند املا را بر روی چندین كارت بنویسد و این كارت ها را بین گروهها تقسیم كند تا تمام گروهها كارتها را ببینند و سپس كارتها را جمع كرده و از روی آنها دیكته بگوید.

راهکارهای آموزش و تقویت املا در دوره ابتدایی

برای درمان نارسا نویسی می توان از اقدامات زیر کمک گرفت:

1. مدادی در اختیار دانش آموز قرار داده تا خطوطی به دلخواه رسم کند.
2. به دلخواه نقاشی کرده و آن را رنگ بزند.
3. با استفاده از گچ نرم روی تخته خط بکشد و نقاشی کند.
4. به وضعیت نشستن کودک توجه نموده و آن را اصلاح کنید. او باید کاملاَ راحت روی صندلی بنشیند.
5. کاغذ یا دفتری که در آن می نویسد، راست باشد. لبه کاغذ با لبه میز بیش از 15 درجه انحنا نداشته باشد.

شیوه های  پیشنهادی تدریس املا  

1. املای دو نفره پای تابلو: بدین صورت که یک نفر دانش آموز به دانش آموزی دیگری املای پای تخته می گوید و او می نویسد اگر نویسنده کلمه ای را بلد نبود از همکلاسیهایش شکل درست کلمه را می پرسد. بعد جای این دو نفر عوض می شود و سرانجام همه کلاس دو نفر دو نفر پای تابلو می آیند.
2. املای پرده ای: به این شکل که متن املا توسط معلم یا دانش آموزان قوی پای تابلو نوشته می شود. بچه ها متن را با دقت می بینند و می خوانند آنگاه پرده ای روی نوشته ها کشیده می شود تا تابلو پاک می گردد و آن متن برای کلاس املا گفته می شود.
3. املا گفتن فرد برای خودش: بدین صورت که اول بچه ها متنی را بخوانند بعد هر کس جمله ای یا جملاتی از متن را روی تابلو می نویسد و می شیند بعد فرد دیگر همین کار را می کند تا آخر.
4. نوشتن املا در فضا: بچه ها کلمات را به جای نوشتن روی کاغذ با انگشتان و در فضا می نویسند.
5. متنی را که می خواهیم فردا املا بگوییم را روی تخته می نویسیم‚ بچه ها آن متن را در دفترشان بنویسند و شب بخوانند‚ معلم همان متن را برای کلاس املا بگوید.
6. املای یاران در یاد گیری: بدین صورت که هر فرد ابتدا مثلا سه کلمه سخت را در دفترش می نویسد سپس افراد هر نیمکت کلماتشان را برای هم می خوانند و هر کسی کلمات دو نفر دیگر را هم به کلماتش اضافه می کند و بالاخره املاهای همه افراد کلاس یکسان می گردد
7. املای کامل کردنی: بدین صورت که معلم متن ناقصی را املا می گوید و کلمات ویژه ای را که ارزش املایی را داشته باشد را در متن جا می اندازد حالا بچه ها متن را با کلمات ویژه کاملش می نماییند.
8. چند حرف مثل (ب ‚ م ‚ ا ‚ د ‚ ز ‚ ی ‚ روی تخته نوشته می شود تا بچه ها با این حروف چند کلمه مثل (بادام ‚ بز ‚ داماد ‚ میز ‚ بم ‚ دزد و…) که می توانند بنویسند.
9. دانش آموزان با انگشت به کمر نفر جلویی املا بنویسند.
10. املا نویسی با حروفی که یک شکل دارند و چند صدا مانند حرف ” و ” یا حرف ” ی ” بدین صورت که بچه ها هر چند کلمه ای که می توانند بنویسند که در آن ها این حرف ” و ” صدای واو بدهد بعد کلماتی که صدای او بدهد مثل کاهو و نیز کلمات چای.زری.مرتضی.
11. معلم از کلماتی که اکثر شاگردان آن ها را غلط نوشته اند متنی تهیه کند و از آن متن املا بگویید.
12. از دانش آموزان خواسته کلماتی بنویسند که با (پ) شروع شوند مثل (پوست ‚ پوتین) و یا به (ز) ختم شوند مثل (سبز ‚ از و…)
13. روی نمک یا ماسه از طرف شاگردان املا نوشته شود.
14. تصاویری به بچه ها نشان داده شود تا بچه ها برای هر تصویر یک جمله بنویسند و جمله کسی پذیرفته می شد که از نظر املایی درست باشد.

نتیجه گیری

کار یک معلّم در زمینه‌ی استفاده از روش‌های مختلف تدریس را می‌توان به کار یک نقّاش تشبیه کرد. همان‌طور که یک نقّاش برای ترسیم و خلق یک تابلوی نقّاشی از رنگ‌های مختلف استفاده می‌کند. هرگاه لازم باشد، آنها را درهم می‌آمیزد تا اثر هنر خود را به بهترین شکل ممکن به وجود آورد. یک معلّم هم پس از آشنایی با اصول و مراحل اجرای الگوهای گوناگون تدریس در عمل و هنگام ارائه‌ی درس می‌تواند با تشخیص موقعیّت و توجّه به توانایی‌های دانش‌آموزان و بر حسب نوع مفهوم، ترکیبی از الگوهای مختلف تدریس را به کار برد.

فهرست مطالب

مقدمه 1
راهبردهای عملی جهت علاقمند کردن دانش آموزان به درس املا 2
روش تدریس املا 3
نکات برجسته روش آموزش املای فارسی 4
معیارهای ارزشیابی 4
راههای پیشنهادی برای تقویت املایی دانش آموزان ضعیف 5
روش های موثر در کاهش اختلالات املایی 6
روش های نوین املا در ابتدایی 8
راهکارهای آموزش و تقویت املا در دوره ابتدایی 15
شیوه های پیشنهادی تدریس املا 18
نتیجه گیری 22
منابع 23

مقاله فوق دارای صفحه مشخصات، فهرست مطالب و 23 صفحه متن (در قالب word و ) با رعایت کامل صفحه بندی می باشد. همچنین فونت های کار شده برای متن مقاله  B Nazanin(14) و برای تیترهای داخل مقاله B Titr می باشند.

قیمت این مقاله 2000 تومان می باشد، جهت دریافت کامل متن مقاله (قابل ویرایش) بالای صفحه روی پرداخت و دریافت کلیک کنید

مشاهده فهرست مقالات آموزش و پرورش – همچنین ببینید

نوشته شده در 15 فروردین 1401

لطفا پس از بهره مندی از مطالب فوق با نظر گرمت به من انرژی مثبت تزریق کن 🙂