«علل تضعیف روحیه خداجویی»
چکیده
فطرت به معنی نوع خاص آفرینش انسان از لحاظ ماده و نوع می گویند. غریزه حیوانات و طبیعت گیاهان با فطرت انسان فرق دارد. فطرت از بین نمی رود. امور فطری شامل حس کنجکاوی، حقیقت جویی و گرایش به نیکی و زیبایی، گرایش به خلاقیت و ابداع گرایش به پرستش و خداست. امور فطری کمرنگ می شود. عواملی در کمرنگ شدن گرایشهای فطری دخیل هستند که تحت عناوین فردی و اجتماعی بیان شده.
مقدمه
با استعانت از خداوند منان به کمک یاری او که دستگیر هر در راه مانده است و چراغ روشنگر هر تاریکی آغاز می کندیم بحث خود را تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.
انسانها در گذر زمان دستخوش تغیرات بسیار میشوند که گاهی تغیرات به سود او و در جهت رشد و کمال اوست و گاهی انسانها خود را به فراموشی می سپارند و اصلا متوجه تغرات روحی خود نمی شوند تا سالها می گذرد و در نکاهی که به عمر گذشته خود می کنند متوجه این روند نزولی تغییرات می شوند که کجا بوده و به کجا رسیده اند.
ما سعی کردیم در این مجال عواملی که باعث تغیرات روحیه خداجویی انسان در مسیر ضعف می شود بپردازیم.
تعریف و تبیین موضوع
خداجویی یک غریزه فطری است که از جانب خداوند تبارک و تعالی به انسان داده شده و هر انسانی فطرتاً در جستجوی معبودی است که برتر از خودش باشد تا کمالاتش را در او جستجو کند. به همین خاطر همه به دنبال آن معبود یکتا و بی همتا هستند.
اهمیت و ضرورت
بسیار دیده ایم که افرادی چه در جوامع اسلامی و چه در جوامع دیگر آنقدر در زندگی و مادیات غرق می شوند که ظواهر دنیا و مادیات همه چیز آنها می شود. در عوض انسانهایی هستند که تمام سعی خود را برای رشد انسانی و تعالی جامعه خود می کنند. این افراد همه انسان هستند و در اصل خلقت یک خمیر مایع دارند چه می شود که یکی چنین و دیگری چنان می شود.
اهداف و فوائد
ما سعی کرده ایم در این تحقیق با پیدا کردن عوامل موثر بر تضعیف روحیه خداجویی و ارائه آنها نقاط ضعف انسانی و لغزشگاه های آنان را در زندگی فردی و اجتماعی بیان کنیم تا در مواجهه با این عوامل بتوانند با زمینه فکری بازتر با مسائل و روزمریات خود برخورد کنند و انشاا… در جامعه اسلامی خودمان افراد بتوانند با بکار گیری این ودیعه الهی (فطرت خداجویی) به رشد و تعالی برسند و سرلوحه جهانیان باشند.
پیشینه موضوع تحقیق
با توجه به منابعی که در دسترس بود و در بین آنها جستجو کردم، تاکنون مقاله یا کتابی با این عنوان خاص نیافتم. ولی این مطلب در ضمن کتاب علل گرایش مادی گری استاد مطهری با عنوان علل گرایش به مادی گری در غرب مطرح شده
سوالات تحقیق (اصلی و فرعی)
اصلی: آیا میل خداجویی در تمام انسانها به صورت فطری وجود دارد؟
محدودیتها و مشکلات و موانع تحقیق
دسترسی نداشتن به کتابخانه های مجهز و کتابهای تازه که مسائل روز در آن موجود باشد. فرصت کمی که کتابخانه ها برای استفاده مراجعه کنندگان قرار می دهند. مشکلات خانوادگی و داشتن مسئولیت 2 فرزند کوچک و خانه داری و سختی رفت و آمد به کتابخانه ها با وسایل نقلیه عمومی. عدم استفاده از کتابهایی که به سختی از کتابخانه ها امانت گرفته می شد و نبودن مطالب کافی در کتابهای امانت گرفته شده. شلوغی راهها و تلف شدن زمان در خیابانها و ترافیک از جمله عوامل و مشکلاتی بود که مانع از تهیه این پایان نامه در فرصت معین شد.
1-1- تعریف لفظی و لغوی فطرت
«فطرت کلمه ای عربی از مبدأ (ف ط ر) است و در لغت به معنای شکافتن و ابداع و آفریدن از نیستی (ایجاد اولیه) آمده.
این دو معنا در قرآن به کار رفته است؛ برای مثال در سوره ابراهیم، آیه 10 معنای ایجاد و آفرینش آمده و می فرماید: افی الله شک فاطر السماوات و الارض
و در سوره انفطار آیه 1 معنای شکافتن به کار رفته است:
«اذا السماء انفطرت» هنگامی که آسمان شکافته و قطعه قطعه شود.
در قرآن کریم مشتقات کلمه «فطر» به صورت گوناگونی به کار رفته اما کلمه فطرت فقط یکبار استعمال شده است روم (30)، 30):
1-2- ویژگی های فطرت
با توجه به آنچه که گفته شد می توان ویژگی های فطرت و امور متعلق به فطرت را چنین برشمرد:
- «همگانی و فراگیر: فطریات چون به سرشت و آفرینش انسان مستندند، همه افراد را بدون استثناء در بر می گیرند»[1] و در پیدایش خود معلول اسباب بیرونی نیستند «گرچه تحت تاثیر اوضاع مختلف و عوامل بیرونی، میزان آن در افراد، شدت و ضعف خواهد داشت.
1-3- تمایز میان طبیعت، غریزه و فطرت
«طبیعت عبارت است از ویژگی ذاتی اشیاء بی جان که منشاء آثار مختلف آنهاست. و در فلسفه از آن با اصطلاح صورتهای نوعیه یاد می کنند. اعتقاد به وجود طبیعت یا صورتهای نوعیه از یک فکر فلسفی و عقلی همگانی در بشر سرچشمه گرفته است، و آن، این است که از نظر عقل، دو شیء کاملاً همانند نمی توانند آثار مختلف داشته باشند: بنابراین خواص و آثار گوناگون اشیاء دلیل بر تفاوتهای ذاتی آنها است. از این روی هر یک از عناصر طبیعت ویژه ای دارد»1 مثلاً طبع آب چنین است که جریان دارد یا طبع اکسیژن چنین است که قابل احتراق است. اسم ویژگی ذاتی شیء بی جان را طبیعت می گذاریم.
1-4- گرایش های فطری
به طور کلی در منابع دینی (فطرت) در همین دو مورد استعمال شده است.
- در مورد شناخت ها و ادراکهایی که به فطرت نسبت داده می شوند.
- در مورد تمایلات، کشش ها و غرایز که منشاء رفتار خاصی در انسان هستند.
مقصود از ادراکهای فطری اموری است که عقل انسان به صورت بدیهی و بدون نیاز به هیچ گونه تعلیم و تلقین آنها را می شناسد و می پذیرد.
گرایش های فطری
«یک سلسله احساسات و گرایشهای روحی ویژه در انسان یافت می شود که از ویژگیهای او به شمار میروند، برخی از این احساسات و گرایش ها که انسان با تامل در ضمیر خود و مطالعه در حالات دیگران مییابد»[1] عبارتند از:
- حقیقت جوئی که آنرا حس کنجکاوی و راستی نیز می نامند یعنی انسان فطرتاً حقیقت جویی را می پسندد و از دوران کوچکی با سوالهای متعددی که می پرسد به دنبال حقیقت است و این حس است که باعث شده انسان ها برای بدست آوردن علوم و صنایع مختلف سختی های بسیار را تحمل کنند و در نهایت به رشد علمی دست بیابند.
«کمال جویی و مطلق گرایی
یکی از ویژگیهای برجسته روحی انسان حس مطلق گرایی و کمال جویی او است،
2-1- فطری بودن دین از دیدگاه قرآن و دین
ابتدا به سراغ قرآن و آیات روشنگر آن می رویم.
«در قرآن افزون بر استدلالهای عقلی و تدبر در عالم آفرینش برای اثبات مبدأ و معاد، راههای فطری و این که در نهاد هر انسانی گرایش به حقیقت مطلق و قدرت و علم غیرمتناهی وجود دارد با تعابیر گوناگون به صورتهای متفاوت بیان شده است و راه فطرت به وسیله وحی و آیات قرآن، شکوفا و کارسازتر می شود.
آیاتی که با صراحت، فطرت و فطری بودن دین را مطرح کرده است؛ مانند آیه 30 سوره روم (30) که پیش تر بیان شد؛
آیاتی که در آنها عناوین تذکره (یادآوری) و نظیر آن بیان شده است و پیامبر اکرم (ع) را مذکر و یادآورنده چیزی معرفی می کند که در نهاد انسان ها وجود دارد.»[1]
منظور از فطرت الهی بشر
در باب فطری بودن توحید، سه احتمال وجود دارد:
احتمال اول آن است که تصدیق به وجود خداوند به صورت شناخت مفهومی و حصولی، فطری بشر است، فطری بودن در اینجا به «فطرت عقل» و دستگاه شناختی و ادراکی انسان مربوط می شود.
احتمال دوم، به علم حضوری و شهودی بشر نسبت به خداوند نظر دارد. طبق این احتمال، همه انسان ها به درجات مختلف، از معرفت حضوری و بیواسطه نسبت به خداوند برخوردارند.
احتمال سوم، فطرت الهی انسان را به میل و گرایش ذاتی انسان می داند؛ بنابراین احتمال، انسان به حسب ساختمان روحی خاص خویش، متمایل و خواهان خدا آفریده شده است.
2-2- فطری بودن دین از دیدگاه عقل
با ذکر چند مقدمه، فطری بودن دین را از راه عقلی اثبات می کنیم.
برهان فطرت بر پایه عشق به کمال مطلق
«این بیان ساده در مورد اصالت فطرت الهی و انگیزه خداجویی و تمایل به کمال مطلق است که مبتنی بر سه مقدمه است:
برهان فطرت بر پایه امید به قدرتی برتر
آیه فاذا رکبوا فی الفلک …[1] از این آیه و آیات مانند آن به دست می اید که هر گاه انسان در معرض خطر مهلکی قرار گیرد و هیچ راه نجاتی برای خود نیابد، خداوند را با خلوص می خواند و به سوی او کشیده میشود، در واقع قطع امید از سایر علل و اسباب موجب می شود انسان متوجه مسبب الاسباب گردد و آن معرفت فطری که در عمق جانش نهفته است، بیدار گردد. از آیات به خوبی استناد می شود که توجه به آنچه اطراف انسان را احاطه کرده و آدمی را به خود مشغول داشته است، عامل عمده بی توجهی به معرفت فطری او نسبت به خداوند است.
استاد جوادی در این باره می گوید:
مشرک که توحید ربوبی را انکار می کند، در حال احساس خطر مهم، موحد خواهد شد. این گرایش توحیدی او در این حال مجازی نیست و آمیخته با مجاز هم نخواهد بود. بلکه توحید ناب و اعتقاد خالص می باشد، مخلصین له االدین، معلوم می شود که احساس خطر، غبارزدایی می کند و گرد شرک و الحاد را می زداید و صفای ضمیر را آشکار می کند و آیینه دل را جلا می دهد. این آیات، فطری بودن اعتقاد به خداوند و کارساز بودن و یگانه بودن او را افاده می کند.
برهان فطرت بر پایه امید به قدرتی برتر
«انسان در لحظه های بحرانی زندگی و در شرایطی که از همه اسباب طبیعی زندگی قطع امید می کند، در نهاد خود نوعی امید به قدرتی فراتر و برتر از قدرت های مادی را احساس می کند. وجود چنین احساسی ـ به بیانی که در تقریر سابق گذشت ـ دلیل وجود قدرت مزبور است؛ زیرا امید، واقعیتی ذات الاضافه دارد و تحقق آن بدون واقعیت داشتن متعلق آن محال است.
2-3- فطری بودن دین از دیدگاه دانشمندان
این مطلب که ایمان به خدا از ضمیر انسان سرچشمه می گیرد مورد قبول بسیار از دانشمندان است و حتی برخی از آنان دل را بهترین راه برای شناخت خدا می دانند. پیش از این یادآور می شویم که از نظر روانشناسان، حس مذهبی یکی از ابعاد اصیل روحی است.
در اینجا نمونه هایی از سخنان برخی دانشمندان را یادآور می شویم:
- پاسکال ریاضی دان معروف فرانسوی (متوفای 1662) گفته است:
«به وجود خدا دل گواهی می دهد نه عقل، و ایمان از این راه بدست می آید. دل دلایلی دارد که عقل را به آن دسترسی نیست.»[1]
- مالبرانش حکیم فرانسوی (1638- 1715) می گوید:
1-1- غفلت، خواب و آدمی
«در تعبیرات دینی از کسانی که اهل سیر و سلوک نیستند به عنوان خوابیده یا مست یاد می شود. مست کسی است که می عقل را پوشانده است و بنابراین جوانی و یا مقام و غرور و مال هم از آن جهت که چهره عقل را می پوشاند و نمی گذارد انسان بیدار شود و حرکت کند مست کننده است. به هر تقدیر، غافل کسی که نداند ناقص است و کاملی باید او را تکمیل کند و یا نداند نیازمند است و بی نیازی باید نیازش را رفع کند و یا نداند مسافر است و باید حرکت کند. او در خواب است و سهمی از اخلاق ندارد و در حالت خواب هم می میرد و در همان حال او را به جایی که نمی خواهد می برند. چون حرکت ضروری و یقینی است: و ما جعلنا لبشر من قبلک الخلد أفائن مت فهم الخالدون[1] هیچ کس در نشئه طبیعت، آرام نیست و نمی آرمد: زیرا دنیا آرامگاه نیست: چنانکه برزخ و قبر نیز آرامگاه نیست.
غفلت هایی که در مورد حفظ مال و مانند آن است، ضرر دنیایی دارد: ولی غفلت از تزکیه و نزاهت روح، غفلت از جان است و خسارت بزرگی در پی دارد. چون سرمایه از دست می رود. این که خدا عده ای را خاسر معرفی می کند والعصر ان الانسان لفی خسر[2] برای همین است که عده ای بر اثر غفلت، از خویشتن خویش جدا می شوند. شیطان هم با مال و جاه و منصب انسانها کاری ندارد و تنها با ایمان آنها کار دارد. اگر شیطان جان ما را شکار کند و به دام بیاندازد، آنگاه دست و پای ما در گرفتن مال حرام و رفتن به جای آلوده باز، ولی در انجام کارهای خیر، بسته می شود.»[3]
1-1-1- عوامل غفلت زا
آیت الله مکارم در کتاب اخلاق در قرآن ج 2 غفلت را از اموری که به نوعی با سعادت انسان ارتباط دارد بیان می کند و عوامل غفلت زا را چنین برمی شمارد:
1-3- هوای نفس
این قسمت را با فرازی از تفسیر دعای روح بخش کمیل که توسط استاد انصاریان نوشته شده است آغاز می کنیم:
«پروردگارا! زنجیرهای سنگین شیطانی و غل های خطرناک هوای نفسانی بر دست و پای عقل و قلب و جان و باطن و اعضا و جوارهم نهاده شده و مرا از هر حرکت مثبت و عبادت و طاعت عاشقانه و عمل خیر و نیک بازداشته و نمی گذارد قدمی به سوی تو بردارم و خود را به پیشگاه لطف و عنایت تو برسانم، اکنون که به توفیق تو ناله از دل می کشم و اشک ندامت و حسرت بر چهره می ریزم و فریاد فریاد خواهیم به درگاهت بلند است و عاشق آزادی و رهایی از این همه زنجیرم، دست قدرت و رحمت و لطف و کرامتت را به سوی این گرفتار و اسیر دراز کن و زنجیرها و غل های گران شیطانی و هوای نفسانی را از دست و پای وجودم بگشا و مرا در فضای با عظمت و آزادی قرار ده و از این اسارت ذلت بار و حالت نکبت زا نجات ده.»[1]
استاد شیخ جعفر سبحانی در کتاب عقاید اسلامی در پرتوی قرآن و حدیث و عقل[2] اثر هواپرستی را بر حس خداجویی چنین بیان می کند:
«چه بسا سرگرمی ها و توجه به مادیات و فرورفتگی در شهوات و لذایذ سبب گردد که انسان از این حس و ندای باطنی غفلت کند: زیرا میان امور معنوی و توجه به خداوند و به کار بستن اصول اخلاقی و فرورفتگی در تمایلات نفسانی نسبتی معکوس وجود دارد.
اگر کفه تمایلات نفسانی به قدری سنگینی کند که همه محیط روح و روان را فرا گیرد دیگر مجالی برای ظهور احساسهای معنوی باقی نمی ماند.
فهرست مطالب
مقدمه 1
تعریف و تبیین موضوع 2
اهمیت و ضرورت 2
اهداف و فوائد 3
پیشینه موضوع تحقیق 3
سوالات تحقیق (اصلی و فرعی) 3
فرضیه تحقیق 4
روش تحقیق 4
ساختار و محدوده تحقیق 4
واژگان کلیدی 4
محدودیتها و مشکلات و موانع تحقیق 5
بخش اول
فصل اول 7
1-1- تعریف لفظی و لغوی فطرت 7
1-2- ویژگی های فطرت 10
1-3- تمایز میان طبیعت، غریزه و فطرت 13
1-4- گرایش های فطری 14
فصل دوم 19
2-1- فطری بودن دین از دیدگاه قرآن و دین 19
2-2- فطری بودن دین از دیدگاه عقل 25
2-3- فطری بودن دین از دیدگاه دانشمندان 31
بخش دوم
فصل اول 38
1-1- غفلت، خواب و آدمی 39
1-1-1- عوامل غفلت زا 40
1-1-2- عواقب شوم غفلت 46
1-1-3- با عوامل غفلت زا چگونه باید برخورد کرد 50
1-2- دنیا پرستی 52
1-3- هوای نفس 60
1-4- بی هدفی 69
1-5- تقلید کورکورانه 72
1-5-1- ایمان تقلیدی 77
فصل دوم 81
2-1- آزادی غیرمعقول 81
2-2- شبهه نقص و نارسایی مفاهیم دینی 86
2-3- تربیت و محیط نامناسب 93
2-4- خشونت منتسب به دین 101
2-5- فقر 108
2-6- تبلیغات سوء 112
نتیجه 120
پیشنهادات 121
منابع مقالات 122
منابع و مآخذ 123
کتابشناسی 126
مقاله فوق دارای صفحه مشخصات، پاورقی، فهرست مطالب (فصل بندی شده) و 126 صفحه متن (در قالب 
و 
) با رعایت کامل صفحه بندی می باشد. همچنین فونت های کار شده برای متن مقاله B Zar(14) و برای تیترهای داخل مقاله B Titr می باشند.
قیمت این مقاله 18700 تومان می باشد، جهت دریافت کامل متن مقاله (قابل ویرایش) بالای صفحه روی پرداخت و دریافت کلیک کنید
مشاهده فهرست مقالات مذهبی 
نوشته شده در 4 آذر ۱۴۰۰
لطفا پس از بهره مندی از مطالب فوق با نظر گرمت به من انرژی مثبت تزریق کن 🙂
دیدگاهها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.