مکانیسم مدیریت کیفیت در نظام آموزشی

«مکانیسم مدیریت کیفیت»

مقدمه

بدون شك در حركت به سمت جهاني شدن، كيفيت يك عامل تاثيرگذار است. در روند توسعه صنعت و بازرگاني، يكپارچگي اقتصاد جهاني و رشد و اشباع بازار، كيفيت نقش اصلي را ايفا كرده و يكي از مهمترين عامل هاي رقابت سازمان و موفقيت در بازارهاي ملي، منطقه اي و جهاني به شمار مي آيد.

فرايند جهاني شدن، بازارها و لزوم داشتن توان رقابت باعث ايجاد الگوهاي جديد مديريت كيفيت شده است. مديريت كيفيت فراگير يك فلسفه، نظريه و روش شناسي نو در مديريت كيفيت و نظامهاي نشأت گرفته از آن است.

در حقيقت، تحقق و به كارگيريTQM يكي از ثمرات و دستاوردهاي ناشي از گسترش و بين المللي سازي مديريت كيفيت طي سالهاي گذشته به حساب مي آيد. مقولهTQM به رغم عموميت داشتن در كليه زمينه ها، تاكنون فقط در كارخانه ها و برخي از مشاغل خدماتي رواج دارد. هرچند، اطلاعات زيادي در مورد اجـــرايTQM در بعضي از زمينه ها از قبيل آموزش، تحقيقات، مشاوره و… در دسترس نيست، ليكن باتوجه به جامعيت مفاهيم و اهداف نهايي TQM در لزوم دستيابي به كيفيت برتر مي توان با بهره گيري از الگوهاي كيفي به كار گرفته شده در ساير زمينه ها و تلفيق آن با شاخص هاي تاثيرگذار در بهبود فرايند آموزش به نتايج قابل قبولي در اين زمينه دست يافت.

مديريت كيفيت فراگير روشي براي اداره يك سازمان است كه اساس آن بر كيفيت و مشاركت همه اعضاي سازمان استوار است و هدف آن نيل به موفقيت درازمدت از طريق جلب رضايت مشتري و تامين منافع همه افراد ذي نفع است.

TQM در آموزش

از زماني كه اولين سنگ بناي كيفيت نهاده شد سالها مي گذرد، اما تا به امروز برنامه اي به شيوه هاي مشخص براي تعريف و استانداردسازي مديريت كيفيت فراگير در آموزش صورت نگرفته است. هرچند تلاشهاي جسته و گريخته اي در جوامع مختلف انجام پذيرفته است، اما با توجه به تفاوتهاي معني دار در برنامه هاي آموزشي سطوح مختلف و همچنين وابستگي شديد آن به سياستهاي آموزشي هر كشور، عملاً فضاي عملكرد محدودي را در اين مقوله باقي مي گذارد.

به علاوه، متاسفانه امر آموزش و نتايج و تبعات حاصله از آن به جهت فاصله زماني نسبتاً طولاني براي مشاهده ثمرات و دستاوردهاي مربوط فاقد جذابيت هاي اغواكننده صنعتي است، كه اين خود مزيد بر علت شده است تا عملاً استقبال چنداني به رويكرد مديريت كيفيت در آموزش نشود.

دانش آموزان، خانواده هاي آنها، متوليان آموزش و دولت، همگي خواستار اين هستند كه دانشجويان با كيفيت خوب آموزش ببينند. اما سوالي كه در اينجا مطرح مي شود اين است كه معني آموزش با كيفيت بالا چيست؟ باتوجه به اينكه در بين جوامع مختلف، تصور واحدي درباره كيفيت در مراكز آموزش، وجود ندارد. بنابراين، مهم است كه در ابتدا به درك صحيحي از مفهوم آموزش دانشگاهي دست يابيم. چنين تعريفي مي تواند راهنما و راهگشاي تنظيم نظام آموزشي در كشور باشد و به سازمان دهي مراكز آموزشي كمك نمايد.

انتقال نظريه از صنعت به آموزش

در گزينش و انتخاب الگو و شيوه مديريت كيفيت كه به صورت اساسي براي واحدهاي تجاري و صنعتي گسترش يافته است، توجه به تفاوتهاي خاص بين آموزش و صنعت همواره اهميت خاص دارد.

– مدرسه ودانشگاه يك كارخانه نيست.
– دانش آموز  يك محصول نيست.
– آموزش دانش آموز محصول است.

در تكميل موفقيت آميز محصول آموزش، لازم است دانش آموز و دانشجو همانند يك كارگر مشاركت فعال داشته باشد و فرايند يادگيري را با باور قلبي مديريت كند. نكته اينجاست كه تدريس و يادگيري دو فرايند متفاوت هستند، تدريس بيشتر به مديريت شبيه است تا به نظارت بر جزئيات فعاليتها ، و يادگيري بيشتر بر فرايند تحقيق و توسعه شباهت دارد تا به مجموعه اي از فرايندها. در صنعت، مديريت كيفيت، نياز هر مدير براي راهبري صحيح سيستم به سمت تعيين نيازهاي مشتري در يك فرايند منطقي است.

فرايند و روشهاي به كارگيري TQM در آموزش

AASA شبكه اي از افراد مشتاق و علاقه مند به TQM در آموزش را تاسيس كرده است كه به علاقه مندان و پيشگامان اين نهضت در راه تحقيق و ترويج اين فرهنگ كمك شاياني ارائه مي كند. مواردي را كه مي توان در فرايند اجراييTQM در كلاس مورد استفاده قرار داد، به شرح زير است. اين نكات از اصول پيشنهادي دمينگ الهام گرفته شده اند:

–  دانش آموزان  به عنوان همكار در فرايند آموزش و يادگيري مشاركت داده شوند.

– معلم و دانش آموز بايد در شروع هر  سال تحصيلي در حصول اهداف و مقاصد مورد نظر به مباحثه و تبادل نظر پرداخته و ويژگي هاي يك آموزش خوب و انتظارات مورد نظر از فرايند يك يادگيري مطلوب را بررسي كنند.

‏ TQMو اثربخشي آموزش

مديريت كيفيت فراگير يك فرهنگ مديريتي است كه پس از نهادي شدن آن در سازمان آموزشي به ابزاري براي بهره گيري و بهره برداري از كليه منابع انساني، مالي، فناوري و… تبديل مي گردد. هدف اساسي نظام مديريت كيفيت فراگير درگيركردن كليه كارگزاران آموزشي از مديريت عالي تــــا پايين ترين سطوح با فعاليتهاي آموزشي، اهداف و ماموريت سازمان آموزشي است.

نظام مديريت كيفيت فراگير با سازوكارهايي كه فراهم مي كند ساختارهاي مناسبي براي بهـــره برداري از تجارب، استعدادها، توان فكري و عقلي و منابع كالبدي سازمان آموزشي به دست مي دهد و به صورت خودكار به مديريت سازمان كمك مي نمايد تا از توان موجود و توانمنديهاي نهفته كارگزاران آموزشي در آينده سازمان بهره برداري شود. رسالت مديريت سازمان آموزشي، بهره برداري از توان كاركنان است و اين مهم در قالب نظام مديريت كيفيت فراگير بـــه راحتي صورت مي گيرد.

مفهوم مديريت كيفيت فراگير نظام به كارگيري توانمنديهاي فكري و جسمي كاركنان در سطوح مختلف يك سازمان است. در مديريت كيفيت فراگير به جاي اينكه مسئوليت آموزش و يادگيري و كيفيت فقط بر دوش يك نفر يا واحد خاصي باشد برعهده همه كارگزاران سازمان آموزشي است و بااين نظر همه افراد را درگير كار كرده و از توانمنديهاي مختلف كاركنان در سطوح مختلف بهره برداري مي كند. TQM توان كاركنان را در تمام فعاليتها و فرايندها به كار مي گيرد و مشاركت را به صورت عملياتي و ملموس تا عمق سازمان رسوخ مي دهد.

سازوكارهاي نظام مديريت كيفيت فراگير در اثربخشي آموزش

براي اثربخشي آموزش لازم است تركيب مناسب و بهينه اي بين عوامل موثر در آموزش ايجاد شود. براي بهره برداري از منابع انساني و مادي سازمان آموزش، نظام TQM به عنوان يك شيوه مديريت مشاركتي، سازوكارهاي مهم و متعددي را در اختيار سازمان و دست اندركاران آن قرار مي دهد. به طور كلي نظام TQM در عمل تجربه شده و بر اثربخشي آموزش كمك مي كند.

توسعه آموزش مبتني بر رويكرد TQM

به رغم تلاشهاي زيادي در بخش صنعت، آموزش و بهداشت با هدف افزايش كيفيت زندگي انجام مي گيرد، هنوز سازمانها و مراكز آموزشي ما از بسياري جهات از جمله آموزش، از پايين بودن كيفيت رنج مي برند. مديريت فراگير سازمانهاي آموزشي را در مواردي نظير، فرايند ارزشيابي، شوق انگيزكردن محيطهاي آموزشي، بهبود برنامه هاي درسي و آموزشي، سرعت ارائه خدمات آموزشي بهتر و كاهش هزينه، بهبود مي بخشد.

در جهان امروز ارائه كالاها و خدمات با كيفيت مناسب، مبتني بررضايت مشتريان و گيرندگان خدمات از اهميت زيادي برخوردار است. اغلب كارخانه ها، موسسه هاي صنعتي، خدماتي و آموزشي سعي دارند با افزايش كيفيت محصولات خود، مشتريان جديد و بيشتري جذب كنند و از رقيبان خود سبقت بگيرند.

از آنجا كه كيفيت بهتر كالاها و خدمات، نتيجه فرايند مطلوب آموزش است، از اين رو خيلي سريع توجه به كيفيت و ارتقاي مستمر كيفيت در نزد اهل علم و دانش، موسسات و مراكز علمي و آموزشي از جايگاه ويژه اي برخوردار شد.   مراكز علمي ،مدارس ومرا کز پژوهشي جهان هرروز با نوآوريهاي جديد به دنبال ارتقاي كيفيت خدمات و ارائه آن به مشتريان خود هستند.

موسسات و شركتها به خوبي اين نكته را يافته اند كه رضايت مشتريان و گيرندگان خدمات و توجه به خواستها و نيازهاي آنان، تاثير مستقيم در افزايش درآمد و سود اعتبار اجتماعي آنان دارد. از طرفي، با رشد دانش و آگاهي مردم، تنوع نيازها و خواستهاي آنان و همچنين پافشاري مردم و حكومتها براي بازسازي و بهسازي گسترده نظام آموزشي و درسي، توجه به كيفيت نسبت به گذشته اهميت بيشتري پيدا كرده است.

امروز بحثهاي زيادي پيرامون كيفيت و اهميت آن به ويژه نزد مديران و كارشناسان آموزشي مطرح است، اما نتايج و آثار كيفيت در كالاها و خدمات (محصول) چندان مشهود نيست. به رغم تلاشهاي زيادي كه در بخش صنعت، آموزش و بهداشت با هدف افزايش كيفيت انجام مي گيرد، هنوز جامعه ما از بسياري جهات از جمله آموزش و پرورش و آموزش عالي از پايين بودن كيفيت رنج مي برد.

مي توان گفت، مديريت كيفيت فراگير تغيير دائمي در روشي است كه مدارس و مراكز آموزشي مي توانند براي خود انتخاب كرده و به وسيله آن اداره شوند. فرايند حركت به سوي كيفيت فراگير در مدارس، فرايندي آهسته و پيوسته است. تحول مديريت كيفيت فراگير زمـــان مي برد. اين تحول با صبر، بخشش، همياري و كمك حاصل مي شود.

مدارس زمانــي مي توانند در انجام مديريت كيفيت فراگير موفق شوند كه مديران در اجراي آن مشاركت داشته باشند. يعني نسبت TQM به آگاهي، باور، اعتماد عميق و مهارت داشته باشند. البته در اين ميان حمايت مديران عالي و ارشد و مياني در  و مراكز آموزشي و مدارس بسيار موثر است.
عدم حمايت مديران مياني و عالي به معني عدم موفقيت TQM نيست، بلكه روند موفقيت را كند مي سازد. مشاركت، علاقه، آگاهي و تعهد كاركنان مدارس به ويژه معلمان   نسبت به TQM، اثرات عدم حمايتها را به ميزان زيادي كاهش مي دهد. مشاركت و مداخله مديران    و مدارس و استادان و معلمان در اجراي مديريت كيفيت فراگير به اين معناست كه آنان در اجراي مديريت كيفيت فراگير در  و مدارس پايبند و متعهد مي باشند.

مدير موفق در اجراي مديريت كيفيت فراگير سعي مي كند تنها تصميمات را تاييد نكند و در برنامه ها به جاي مشخص كردن افراد و تفويض به آنان براي اجرا، برنامه بسازد و به جاي ارزيابي نتايج، فرايند نتايج را ارزيابي كند.

زمينه هايي كه قبل از اجراي TQM بايد آماده شوند

1- عدم تمايل به پنهان كردن شكستها،
2- تغيير كردن عادتهاي قديمي،
3- پاداش ندادن به رفتارهاي مغاير با TQM،
4- تغيير كردن فرايند تفكر. يعني رويكرد تفكر سيستميك حاكم شود،
5- از بين بردن ترس به عنوان مانع تغيير،
6- فراهم ساختن دانش و مهارتهاي جديد،
7- به وجود آمدن معرفت و شناخت و اعتماد عميق نسبت بهTQM ،
8- حمايت كامل و جدي رهبري و مديريت مدرسه و موسسه آموزشي ازTQM .

نكاتي از قبيل مشاركت مدير مدرسه و موسسه آموزشي، گسترش آگاهي و درك روشن از مديريت كيفيت فراگير و ايجاد باورعميق در كاركنان نسبت به آن، توسعه دانش، نگرش، مهارت كاركنان و اصلاح بهبود و بهسازي زيرساختهاي سازماني عوامل مهمي هستند كه بايد در شروع مديريت كيفيت فراگير در مدارس و مراكز آموزشي به آنها توجه شود. با مشاركت مديران مراكز آموزشي و مدارس در بهبود كيفيت، ساير كاركنان از جمله استادان و مربيان نيز مشاركت مي كنند.

مديران نيازمند سبك رهبري اقناعي و نفوذ در قلب و روح كاركنان هستند. سبك مديريتي بايد بر پايه مشاركت، قابل رويت و استوار باشد و بتواند در مورد ارزشها و راهبردها به صورت كارآمد و درست قضاوت كند، نه اينكه صرفاً بر پايه قدرت فردي مدير استوار باشد.

اصلاح و بهسازي زيرساخت سازماني و نقش آن در توسعه آموزش

يادگيري اجتماعي يكي از مشخصه هاي مهم مديريت كيفيت فراگير است.

يادگيري اجتماعي مدارس را مي توان نوعي يادگيري شبكه اي با يادگيري از مدارس ديگر، دانش آموزان، نهادهاي فرهنگي جامعه، مديران ومعلمان در نظر گرفت. مديريت كيفيت فراگير نوعي تجربه مستمر سازماني و اجتماعي است.

بنــابراين مدارس به تنهايي نمي توانند راه كارهاي سازماني توسعه مديريت كيفيت فراگير را پيدا كنند.
اصلاح زيرساختارهاي سازماني مدارس اعم از مجموعه روشها، مقررات و دستورالعملها، آيين نامه ها، بهسازي منابع انساني، توسعه مناسب و ارتباطات سازماني را در توسعه شبكه اجتماعي آن تقويت مي كند.

انطباق الگويTQM در سازمانهاي آموزشي

امروز استفاده از نظام مديريت كيفيت فراگير، براي نظامهاي آموزشي – همانند ساير سازمانها – مطرح شده است و بسياري از آموزش دهندگان معتقدند كه تنها اصول و قواعد راهنماي TQMبرآورنده نيازهاي آموزش در دنياي جديد است. جان جي بونسلينگ در كتاب خود با عنوان انقلاب كيفيت در آموزش، چارچوبي را با قواعد و اصول كاربرد TQM نظامهاي آموزشي فراهم آورده و براي اجرا در نظامهاي تعليم و تربيتي تنظيم كرده است. او اين قوائد را در4 ستون مديريت كيفيت فراگير تقسيم كرده است:

ستون اول:

ارتباط براساس تشريك مساعي: براساس اين اصل يك سازمان مبتني برTQM بايد بر خواستهاي مشتريان و تهيه كنندگان تمركز داشته باشد. در يك نظام تربيتي، هر فرد، هم مشتري است و هم تهيه كننده محصول. اين مفهوم كه كمي گيج كننده به نظر مي رسد براين نكته تاكيد دارد كه كار تربيتي يك فعاليت طبيعي و نظامدار است كه همه در آن درگير هستند. به بيان ديگر، كار گروهي و همكاري يك اصل ضروري در اين نظام به شمار مي رود. بنابراين تعليم و تربيت از حالت سنتي خود در قالب يك نظام مجزا و فردي به يك فعاليت اجتماعي تبديل مي شود.

سازمان دانش آفرين و يادگيرنده

سازمانها به مثابه نظامهاي پويا با ساير نظامهاي اجتماعي در ارتباط اند و اثر تعاملي بر يكديگر دارند. از يك سو، براي حفظ و بقا بايد خود را با محيط سازگار نمايند و از سوي ديگر با ارائه خدمات و محصولات خود بر محيط تاثير بگذارند. موج گسترده و فراگير تغييرات، سازمانها را نيز دستخوش دگرگوني هاي بنيادين در اهداف و رسالتها، سياستها و راهبرد قرار داده است كــه با تعمق در همه تغييرات، مي توان وجه اشتراك آن را انفجار شتابان علم در دهه هاي قبل دانست.

اقتصادداناني نظير بكر سرمايه هاي انساني را مانند سرمايه هاي مادي، بخشي از ثروت ملل مـــي داند و سرمايه گذاري در منابع انساني را سودآورترين سرمايه گذاريها به حساب مي آورد. تارو نيز دانش و تخصص را مبناي ثروت آفريني در اقتصاد امروز دانسته و عقيده دارد كه نوآوري و خلاقيت ثروت مي آفريند.

تحولات فناوري اطلاعات و تاثير آن براستقرار در محيط آموزشي

همگام با سپري شدن دوره صنعتي و ورود به عصر اطلاعات، پديده فناوري اطلاعات به عنوان يك ابزار پرقدرت راهبـــــردي و تعيين كننده در كليه سطوح سازمانها خودنمايي مي كند، به طوري كه باور ضرورت به كارگيري آن جهت حفظ و بقاي سازمانها در دنياي پررقابت امروز به اجباري براي بقا تبديل شده است.

امروز مباحثي چون جهاني شدن و حضور در عرصه هاي رقابت علمي، صنعتي و اقتصادي در گرو تجهيز به ابزارها و روشهاي نوين دستيابي به اطلاعات و تقويت زيرساختهاي اطلاعاتي براي راهبردهاي مديريتي مي باشد.

قبل از آنكه TQMجايگاه كامل دانشگاهي و علمي خود را يافته باشد هرگز نمي تواند به طور كامل به عنوان يك مفهوم پرقدرتمند مديريت توسعه يافته و مورد استفاده قرار گيرد. به عبارت ديگر، پيوند و تلفيق مسائل كاربردي و نظري TQM پيش شرط اساسي موفقيت آن است. توسعه و گسترشTQM مستلزم به كارگيري روشهاي نويني است كه ارتباط تنگاتنگي با به كارگيري فناوري(IT) اطلاعات دارد.

در سالهاي اخير ريزتراشه هاي الكترونيك، توليد شبكه اي و معماري نانوتكنولوژي در توسعه تكنولوژي مباحث نويني چون تجارت الكترونيك (E-COMMERCE) بانكداري الكترونيك (E-BANKING) ، آموزش الكترونيك(E-LEARNING) و موارد ديگر را به وجود آورده است. با نگاهي به پيشرفتهاي حاصل از علوم و فناوري به نظر مي رسد هر تغيير و تحول و پيشرفت، حاصل نگرشهاي جديد به مقوله آموزش است، طوري كه آموزش را مي توان زيربناي توسعه فناوري ناميد.

در نظام آموزش عالي مبتني برTQM يكي از ابزارهاي بسيار قوي كه مي تواند گسترش كمّي و كيفي توسعه آموزشي را به همراه داشته باشد، استفاده از آموزش الكترونيك است. به كارگيري اين فناوري از يك سو مي تواند فرايند بهبود را در داخل سيستـم مديريت كيفيت فراگير به سرعت تقويت كند و از سوي ديگر، گستره كيفيت آموزش به مرزهاي فراتر از سازمان نيز مي رسد.

مديريت كيفيت فراگير در مدارس

ابتدا لازم است به ذكر برخي تعاريف از مديريت كيفيت فراگير بپردازيم:

مديريت كيفيت فراگير، تلاشي است پيگير براي بهبود مستمر فرايندها، توليدات، خدمات و همه فعاليتهاي سازماني در جهت تامين نيازهاي مشتري، تقويت اهرم رقابتي و دستيابي به سطح بهينه انجام كار در رابطه با شرايط متغير محيطي.

بر طبق تعريف موسسه DOD آمريكا،TQM يك نظام مديريتي، مجموعه اي از اصول و نحوه عمليات است كه بر پايه و بهبود تدريجي و پيوسته سازمان و مشاركت تمام اعضاي آن مي باشد و هدف آن جلب رضايت مشتريان چه در حال و چه در آينده است.

مديريت كيفيت فراگير عبارت است از تعهد، تغيير مداوم، فراگيري مداوم، برخورد راهبردي و تاكتيكي، فعاليتهاي گروهي، بهبود مداوم و مشتري گرايي داخلي و خارجي.

تهیه شده از اینترنت

فهرست مطالب

مقدمه 1
TQM در آموزش 3
انتقال نظريه از صنعت به آموزش 6
فرايند و روشهاي به كارگيري TQM در آموزش 6
‏ TQMو اثربخشي آموزش 8
سازوكارهاي نظام مديريت كيفيت فراگير در اثربخشي آموزش 9
توسعه آموزش مبتني بر رويكرد TQM 12
اصلاح و بهسازي زيرساخت سازماني و نقش آن در توسعه آموزش 15
انطباق الگويTQM در سازمانهاي آموزشي 16
سازمان دانش آفرين و يادگيرنده 19
دستاوردهايTQM در نظام آموزشي 21
تحولات فناوري اطلاعات و تاثير آن براستقرار در محيط آموزشي 22
ويژگي هاي مديران سازمانهاي آموزشي نوين 23
مديريت كيفيت فراگير در مدارس 24
خلاصه و نتيجه گيري 26
منابع‌ و مأخذ 27

مقاله فوق دارای صفحه مشخصات، فهرست مطالب و 27 صفحه متن (در قالب و ) با رعایت کامل صفحه بندی می باشد. همچنین فونت های کار شده برای متن مقاله  B Nazanin(14) و برای تیترهای داخل مقاله B Titr می باشند.

قیمت این مقاله 2600 تومان می باشد، جهت دریافت کامل متن مقاله (قابل ویرایش) بالای صفحه روی پرداخت و دریافت کلیک کنید

مشاهده فهرست مقالات مدیریت – همچنین ببینید

نوشته شده در 20 خرداد 1401

لطفا پس از بهره مندی از مطالب فوق با نظر گرمت به من انرژی مثبت تزریق کن 🙂