هنر سفال گری

«هنر سفال گری»

مقدمه

ماده ي سفالگري گل است. گل دردستها جان مي گيردو به شكلهاي مختلف در مي آيد.

مثل كوزه وظروفي كه نقشهاي برجسته دارند.

سفالگري به عنوان يكي از بر جسته ترين مظاهر هنر اسلامي داراي نقوش متنوعي بوده كه همواره با اعتقادات ديني وتصورات هنرمند از هستي عجين بوده است.

فن وهنر سفالگري ايران به علت جنبه هاي گوناگون اقتصادي، فرهنگي و تا حدودي مذهبي از گذشته ي بسيار دور مورد توجه قرار گرفته و در هر دوره با وضعيت سياسي منطقه و كشور تحول و توسعه يافته است.نمونه هاي سفالينه كه از محوطه هاي باستاني ايران كشف شده وارتباط اين هنر را با فرهنگ،اقتصادومذهب از يك طرف و ذوق وسليقه ي شخصي و قومي سفالگران از طرف ديگر نشان مي دهد.

در هزاره ي پنجم (ق.م) اختراع چرخ سفالگري تحولي چشمگير دراين هنر وتأثيربسياري در زمينه ي اقتصادي به وجودآورد.يكي از مهمترين ابعاد فن و هنر سفالگري در آن زمان را مي توان بعد و جنبه ي فرهنگي واجتماعي آن دانست،چه آشنايي ما از ارتباط موجود بين اقوام با يكديگر در آن روزگاران بيشتر از دست ساخته هاي هنري مانند سفالگري امكان پذير است.

پیشینه

در قرون اوليه  اسلام شيوه ي سفالگري كم و بيش همانند دوره ي قبل از اسلام ادامه پيدا كرد بخصوص  گروهي از سفالينه هاي بي لعاب قرون اوليه اسلام شباهتي چشمگير به ظروف سفالين قبل از اسلام  و مخصوصا اواخر دوره ساساني دارند.

از قرن سوم هجري در هنر سفالگري دگرگوني و تحولي شگرف پديد آمد و هنر سفالگري از نظر لعاب دهي و تزيين نقوش به مرحله بسيار يشرفته اي رسيد.موضوع نقوش اين ظروف بسيار قابل توجه بوده و  اين مطلب را روشن مي نمايد كه اگر چه از بعضي جهات كوزه گران نيشابور  احتمالا از چيني ها اقتباس كرده اند ولي بطور كلي هنر آنان دنباله رو هنر ساساني است.

مهمترين تكنيك هاي تزيين ظروف در نيشابور:

1. سفال با پوشش گلي
2. سفالينه با تزيين زرين فام
3. سفالينه با لعاب پاشيده
4. سفالينه با نقش كنده
5. سفالينه با لعاب يكرنگ
6. سفالينه با نقوش رنگارنگ

سفال با نقش كنده به چند دسته تقسيم مي شود كه عبارتند از:

1. سفال كنده با نقش هندسي
2. سفال كنده با نقش گياهي
3. سفال كنده با نقش حيوان
4. سفال كنده نوشته دار
5. سفال كنده با نقش انسان

از نمونه هاي برجسته اين نوع سفالينه جامي در تهران (موزه باستانشناسي) و جامي با پيكر ايستاده مي باشد. پيكره ها در مقابل پس زمينه اي ايستاده اند كه با تصاوير حيوانات، گل ها، نخل ها، و كتيبه ها پوشيده شده است. تعدادي از سفالينه ها ي محلي نيشابور نيز وجود دارد كه از مشخصه هاي آن، پرندگان بزرگ كاكل سبز با رنگ سياه و اخرايي و حاشيه هايي از سفيد و سبز است.

سفالينه هاي يافت شده متعلق به قرون سوم و چهارم هجري قمري با نقوش سياه،قرمز وارغواني بر روي متن سفيد عاجي رنگ است.

سفال هاي گل سرخ رنگ به شكل كاسه،بشقاب با تصاوير انسان،حيوان،پرنده وگلهاي تزئيني و نقش مرغ با نوشته هاي تزئيني كوفي مي باشد.كتيبه هاي سفالين را كلمات قصار، احاديث،گفته هاي بزرگان،ضرب المثل هاو… در بر مي گيرد كه به ويژه در جدار داخلي و سپس بر كف و يا بر روي آن جاي گرفته است.

نقوش سفال در ادوار اسلامي از چند منظر مورد بررسي قرار مي گيرد:

بررسي نقوش انساني با توجه به جهان بيني عرفاني

بررسي نقوش انساني مرتبط با مراسم ماه محرم

بررسي نقوش انساني و ارتباط آن با ادبيات

بررسي نقوش انساني و ارتباط آن با مفاهيم نجومي

اين بود مختصري درباره هنر ارزنده و شاخص سفالگري نيشابور

و ظروفي كه تا به امروز زينت بخش موزه هاي ايران و جهان مي باشند.

فن و هنر سفالگري

فن و هنر سفالگري ايران به علت جنبه هاي گوناگون اقتصادي، فرهنگي و تا حدودي مذهبي از گذشته بسيار دور مورد توجه قرار گرفته و در هر دوره با وضعيت سياسي منطقه و كشور تحول و توسعه يافته است. نمونه هاي سفالينه كه از محوطه هاي باستاني ايران كشف شده و ارتباط اين هنر را با فرهنگ، اقتصاد و مذهب از يك طرف و ذوق و سليقه شخصي و قومي سفالگران از طرف ديگر نشان مي دهد.

در هزاره پنجم (ق.م) اختراع چراغ سفالگري تحولي چشمگير در اين هنر و تاثير بسياري در جنبه اقتصادي بوجود آورد. يكي از مهمترين ابعاد فن و هنر سفالگري در آن زمان را مي توان بعد و جنبه فرهنگي و اجتماعي آن دانست، چه آشنايي ما از ارتباط موجود بين اقوام با يكديگر در آن روزگاران بيشتر از دست ساخته هاي هنري مانند سفالگري امكان پذير است.

سفال با پوشش گلي

پوشش گلي در رنگ هاي مختلفي به كار برده مي شود ولي غالباً به رنگ سفيد و يا شيري بوده است اين ظروف بيشتر در شمال شرق ايران در مراكز سفالگري چون نيشابور، سمرقند، جرجان و لشگري بازار معمول بوده است و به همين جهت در گذشته اين گروه سفالينه به ظروف شمال شرقي معروف بوده است. ظرف سفالي را  با پوشش گلي پوشانده و سپس با نقوش سياه رنگ يا قهوهاي تيره، آرايش و با لعاب سرب بر روي آنها تزيين كامل شده است.

تزيين اين نوع سفالينه شامل نقطه چين هاي مرتب، پرندگان، گل هاي سبك و مهمتر از همه نوشته به خط كوفي است كه عموما لبه و بدنه داخلي ظرف را فرا گرفته است. يكي از ويژگي هاي اين سبك عدم تراكم نقش و ايجاد فضاي خالي در تزيين زمينه مي باشد.

سفالينه با نقوش رنگارنگ

اين سفالينه زيبايي خاصي را داراست. رنگ هايي چون ارغواني تيره، سياه، زرد، قهوه اي تيره، اخرايي، بصورت ورقه اي نازك بر روي زمينه مات و پوشش گلي، آن را تزيين مي كند. نقوش متنوع و غالبا حيوان پرنده، بخصوص كبوترهاي مشبك، دايره هاي توپر و گل هاي مشبك مي باشد، كه گاه با نوشته كوفي تزيين شده است.

سفالينه با تزيين زرين فام

اين نوع سفالينه پس از آنكه با پوشش گلي پوشانده شد با لعابي رنگين كه با اكسيد فلزات مختلف تركيب يافته پوشش مي گيرد و در نتيجه پس از پخت داراي درخشندگي خاصي مي شود.

سفالينه با لعاب پوشيده:

در ساخت اين نوع سفالينه، سفالگر، لعابي به رنگ هاي قهوه اي، زرد، سبز را به تنهايي يا توأماً بر روي سطجح داخلي يا خارجي ظروف مي پاشيده است.

سفاليه با نقش كنده

يكي از تزئينات متداول اوايل اسلام است كه بر روي ظروف لعابدار به كار مي رفته است، اين نقوش ساده شامل خطوط نا منظم درهم بوده كه بر روي بدنه داخلي ظروف تزيين گرديده و سپس با لعاب هايي  به رنگ هاي سبز و زرد پوشش مي گرديده است.

سفال با نقش كنده به چند دسته تقسيم مي شود كه عبارتند از:

1. سفال كنده با نقش هندسي
2. سفال كنده با نقش گياهي
3. سفال كنده با نقش حيوان
4. سفال كنده نوشته دار
5. سفال كنده با نقش انسان

سفالينه با لعاب يكرنگ

در پوشش ظروف از رنگ هايي چون لاجوردي، آبي، سبز، زرد، قهوه اي، سفيد و بيشتر از همه با لعاب آبي يا فيروزه اي آرايش شده است. دراين تكنيك پس از تزيين ظرف با نقوش كنده يا خطوط هندسي بوسيله يكي ازرنگ هاي نام برده شده، پوشش داده مي شده وشكل ظروف عموماً كاسه،   بشقاب، قدح با لبه صاف و گاه برگشته، بدنه كشيده و محدب و كف حلقه اي بوده است.

سفال سلجوقي

درعهد سلجوقيان بسياري از شهرهاي بزرگ ايران كه امروز بصورت شهري درجه دوم درآمده اند، مانند : ري – كاشان و ساوه، دوران شكوفائي خود را مي گذرانيدند و قهرمان هنري بسيار ظريف بودند . از جمله هنر سفالگري در اين عهد از نظر فرم و تكنيك بدون شك به بالاترين حد پيشرفت خود رسيد.

نفوذ هنر «سونگ» مربوط به چين در سري سفالهاي سفيد كه زيبائي آن در آن واحد مربوط به فرم و ظرافت خمير سفال بود خودنمائي كرد.

از جانب ديگر در چين نيز سفالگران تزئين مشبكي را از ايران تقليد كردند، دكور مزبور امكان اين را مي داد كه نور از پس يك توري نيم شفاف خودنمائي كند.

سفال مينائي ايران

تكنيك سفال مينائي تا قبل از قرن هيجدهم در اروپا شناخته نشده بود. اين سبك سفالگري انسان را به جهان مينياتور و شعر فارسي داخل مي سازد.

استفاده از سفال در تزئينات بنا و معماري : از عهد سلجوقيان بود كه بكار بردن سفال به صورت دكور معماري در بناهاي شخصي و مذهبي ورسمي تحول پيدا كرد . مساجد به كمك محرابهاي كاشي كاري تزئين شدند و سطح داخل و خارجي مساجد به كمك كاشي هاي تزئيني پوشيده گشت.

همين شيوه كار در آناتولي نيز رايج گشت . بااين فرق كه دركاشي هاي آناتولي رنگ آبي وسياه،

رنگ مسلط مي باشد. كاشي هاي آناتولي اگر چه از نظر نقش ودكور شبيه به آثار ايران است ولي از نظر تكنيك ورنگ با آن فرق دارد.

حمله مغول سبب وارد آمدن ضربه شديدي به امر توليد كاشي براي استفاده در معماري گشت. در ضمن مغولها موجبات نفوذ جديدي از هنر چين را برروي سفالگري سبب شدند.

سفال دوره عثماني

نوعي سفال معروف و قابل پسند در اروپا در اين دوره بوجود آمد كه خاك آن داراي سيليس فراوان بوده و حالت شديد شيشه مانندي بآن مي بخشد و در نتيجه با قرار گرفتن لعاب برروي آن تزئينات ظرف را به چشم دل انگيز تر مي ساخت.

سفال دوره صفويه ايران

در دوره صفويه سفال گوناگوني وسيعي از نظر شكل – تكنيك و تزئين را عرضه مي دارد . حكمرانان و شاهان صفوي به نوع بدل چيني كه بطور مستقيم تحت تأثير آثار «مينگ» ايجاد شده بود علاقه داشتند.

در همين زمان نيز با دسته هائي از سفال برخورد مي كنيم كه تكنيك جلا وبرق فلزي رو به انحطاط را برگزيده اند. موضوعات عبارتند از : باغ – زندگي درباري و غيره كه تمامي از شيوه مينياتور الهام گرفته است.

نظير همين صحنه ها در كنار نقاشي هاي ديواري قصرها بر روي سطح كاشي هاي لعابدار نيز ديده ميشود. در حاليكه مساجد با كاشي هاي نقش گل و درخت مزين شده اند.

هنر سفالگري و بررسي نقوش آن در ادوار اسلامي

سفالگري به عنوان يكي از برجسته ترين مظاهر هنر اسلامي داراي نقوش متنوعي بوده ك ههمواره با اعتقادات ديني و تصورات هنرمند از هستي عجين بوده است .هنرمند سفالگر همواره از نقوشي بهره مي گيرد كه برگرفته از احساس و ادراك و تجربه ي باطني وي بوده است .

هنرمند مسلمان براي بيان حقايق متعالي اصيل ديني و در هنر معنوي واسطه ي سير از ظاهر به باطن

است وجلوه هايي ازجلوات حق تعالي را روشن مي سازد.تجلي بينش توحيدي درنقوش سفال هاي

ادوار اسلامي با گزينش نقش دايره صورت مي گيرد .دايره اساسي ترين و كلي ترين نماد و انگاره براي نمايش اين مكاشفه است .نگارگر سفالينه در داخل كاسه هاي مدور،هماهنگ با حركت چرخ سفالگري، قلم رنگ خود را در يك دايره ي كامل در اطراف بدنه مي چرخاند و سپس تمامي نقوش را در درون اين دايره محاط مي كند. نگارگر سفالينه از نقوش انساني به عنوان موضوعي خاص بهره مي گيرد وفضايي را ابداع مي كند كه بشر را در مسير شناخت شأن ازلي خويش ياري مي رساند .اين نقوش در ضمن جذابيت و تحرك، بسيار ساده و به صورتي نمادين ورمز گونه نشان داده  شده است .

بررسي نقوش انساني با توجه به جهان بيني عرفاني :

نقش فوق العاده ي عظيمي كه انسان از اين ديدگاه مورد بررسي قرار مي گيرد نقش انسان و علاوه بر آن نحوه ي تركيب بندي نقش انسان با ديگر نقوشي كه سطح سفال را تزئين مي كند تصويري نمادين از حقيقت انسان را به نمايش مي گذارد .جمع جان وتن انسان و ظهور آتش عشق در تصوير نمادين “مردي “در مقام انسان لاهوتي و “زني”در مقام انسان ناسوتي و درختي كه ميان اين دو قرار دارد و شكوفايي خود را از حاصل جمع آن دو مي گيرد در تصاوير متعددي از سفال هاي مختلف مشاهده مي كنيم .

بررسي نقوش انساني مرتبط با مراسم ماه محرم :

سوگواري فاجعه ي كربلا در سفال هاي ادوار گوناگون اسلامي (علي رغم رواج مذهب تسنن از سوي برخي حكومت ها )چهره ي روشني از قدمت عزاداري ايرانيان در غم شهادت سيد الشهداء امام حسين (ع) از صدر تاريخ اسلام  تا به امروز ارائه مي دهد و بدين ترتيب نقش عظيم ايرانيان را در حفظ و تداوم ارزشهاي اسلامي روشن مي سازد .

جام با گلابه ي سفالگري

نيشابور –قرن دهم /چهارم

گلابه ي سفالگري، يك گل رس رنگي غليظ است كه براي اندود كردن و روكش كردن ظروف سفالي و يا براي تزئين سفال قبل از لعاب دادن بكار مي رود .بدنه ي جام در اينجا بي رنگ است كه با يك لعاب گلي سفيد به عنوان رنگ زمينه، پوشانده شده است . طرح روي آن با گل قهوه اي اجرا شده و در نهايت يك لعاب زرد شفاف روي ظرف را پوشانده و به آن تأثير بصري قوي و نيرومندي بخشيده است.

نقاشي با گلابه ي سفالگري در نيشابورو در ماوراءالنهر ²تحت حكومت سامانيان در قرنهاي نهم /سوم و دهم /چهارم رواج داشته است .محصولاتي با تكنيك مشابه و جذابيت كمتر در همان دوره در مركز ايران نيز توليد مي شدند.در اين طرح علاقه ي C‌‌‌ هنرمندان و بانيان هنرB اسلامي به طراحي هاي شعاعي ويا درمواردبه خصوصي طرح هاي ستاره اي وچليپايي باخوشنويسي وخط نگاره ها تركيب شده است .

2.سرزميني كه در بالاي آمو درياقرار دارد .

در اين اشياء كاربرد طرح هاي چليپايي متداول است اما همانند ساير موارد در سفالگري اسلامي،يك صليب ثانوي در فضاي سفال توسعه يافته كه بدين ترتيب هم تأثير و جلوه ي بصري محقق شده وهم ايجاد تعادل بصري كه خواسته ي هنرمند و سفارش دهنده هر دو، بوده،انجام پذيرفته است .

خط نگاره هاي روي جام به سختي خوانده مي شوند ؛ اما طرح هاي نازك تزئيني كه فضاي دايره ي مركزي و شعاع هاي سراميك  را پوشانده، به نوعي از خط كوفي عربي به شكل هندسي، نشأت گرفته  است.اين خطوط خوانا نيستند اما به نظر مي رسد مضامين آنها دعاهاي خيري باشد كه در اين گونه نوشته ها به طور معمول بدان برخورد مي شود.(شكل6)

كوزه

ايران، قرن دوازدهم /ششم

پس از استفاده آغازين از بدنه هاي خمير سنگي (شيشه اي )جهت تقليد از چيني آلات سفيد چين سفالگران اسلامي در اين روش مرسوم،رنگ رانيز به تكنيك هاي خود اضافه كردند.ابتدا،تنها يك رنگ به لعاب اضافه مي شد؛كبالت براي رنگ آبي،منگنزبراي رنگ ارغواني،و يا مانند نمونه اي كه در اينجا آورده شده،مس براي رنگ فيروزه اي مورد استفاده قرار مي گرفت.

نتيجه گيري

در پايان بايد توجه داشت كه سرگذشت تاريخ يك ملت همانا هويت، فرهنگ و عظمت و سنت هايي است كه همگي در اعصار مختلف پديد آمده و در شكل گيري يك تمدن سهيم هستند.

فهرست مطالب

مقدمه 1
پیشینه 3
فن و هنر سفالگري 4
سفال با پوشش گلي 8
سفالينه با نقوش رنگارنگ 9
سفالينه با تزيين زرين فام 9
سفاليه با نقش كنده 9

سفالينه با لعاب يكرنگ 10
كلياتي درباره سفال اسلامي 10
هنر سفالگري و بررسي نقوش آن در ادوار اسلامي 13
جام با گلابه ي سفالگري 18
كوزه 20
نتيجه گيري 22
منابع ومآخذ 23

مقاله فوق دارای صفحه مشخصات، تصویر، فهرست مطالب و 23 صفحه متن (در قالب و ) با رعایت کامل صفحه بندی می باشد. همچنین فونت های کار شده برای متن مقاله  B Nazanin(14) و برای تیترهای داخل مقاله B Titr می باشند.

قیمت این مقاله 2900 تومان می باشد، جهت دریافت کامل متن مقاله (قابل ویرایش) بالای صفحه روی پرداخت و دریافت کلیک کنید

مشاهده فهرست مقالات گرافیک

نوشته شده در 25 اردیبهشت 1401

لطفا پس از بهره مندی از مطالب فوق با نظر گرمت به من انرژی مثبت تزریق کن 🙂